کارگروه اول و دوم نشست تخصصی «آینده اندیشی، فرهنگ، آموزش و هوش مصنوعی»
| تاریخ ارسال: 1401/4/25 |
به گزارش روابط عمومی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، نشست تخصصی «آینده اندیشی، فرهنگ، آموزش و هوش مصنوعی» سه شنبه ۲۱ تیرماه با حضور جمعی از اساتید این حوزه در محل مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد.
در کارگروه نخست این نشست دکتر بهروز مینایی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت درباره «فلسفه هوش مصنوعی و وضعیت آن در ایران و جهان» سخن گفت و افزود: من در سخنانم تلاش می کنم به هوش مصنوعی و دستاوردهایش، صنایع راهبردی و نظام رتبه بندی هوش مصنوعی در سه کشور آمریکا، روسیه و چین بپردازم.
او ادامه داد: هوش مصنوعی به معنای ماشینهایی است که دارای ذهن و خلاقیت هستند و می توانند مانند انسانها عمل کنند. امروزه هم ادعای رتبه بندی کشورها روی هوش مصنوعی ضعیف است به معنی اینکه ماشین بتواند کارش را به خوبی انجام دهد.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه آبشخور هوش مصنوعی از فلسفه، منطق و ریاضی نشات گرفته و در کنارش از دانش علوم عصبی و ... نیز الهام گرفته شده است و باعث شده کشورها در مسیر توسعه خودشان به هوش مصنوعی و دستاوردهایش بیاندیشند عنوان کرد: از سال ۲۰۱۲ در مباحث نظامی مانند ترور سردار سلیمانی، بازی آذرخش آبی، ترور شهید فخری زاده و ... از هوش مصنوعی استفاده شده است.
به گفته دکتر مینایی،۸۵ میلیون شغل تکراری مانند منشیگری و ... با هوش مصنوعی از بین میرود. در مقابل هم ۹۷ میلیون شغل شامل شغلهایی که نیازمند خلاقیت و هوش هستند ایجاد می شوند. بنابراین انقلابی در مشاغل به وجود خواهد آمد و کشورها تلاش میکنند استعدادهای برتر انسانی را در زمینه هوش مصنوعی جذب کنند بنابراین جنگ نیروی انسانی کارمند در مشاغل هوش مصنوعی وجود دارد.
او ادامه داد:کشورها در زمینه بازاریابی، کشاورزی، بهداشت و درمان، بازیهای رایانه ای، صنایع هوا و فضا، رباتهای گفت و گو گر، خلاقیت ماشین از جهت تولید یک اثر هنری، صنایع نظامی و ... از هوش مصنوعی استفاده می کنند.
این استاد دانشگاه با اشاره به نظامهای رتبهبندی دنیا در چهار کشور در حوزه هوش مصنوعی بیان کرد: اسکوپوس پایگاهی است که ۱۶۱ کشور را رتبهبندی میکند. همچنین دو نظام رتبهبندی هم در انگلیس وجود دارد که کشورها را در هوش مصنوعی رده بندی کرده است. پایگاه دیگری هم وجود دارد که ۶۱ کشور را در حوزه زندگی صنعتی و اقتصادی در هوش مصنوعی رده بندی میکند. از سوی دیگر پایگاه استنفورد هم از بعد پژوهش، اقتصاد و برابری ۱۸ کشور را رده بندی کرده است.
او گفت: در پژوهش ایران رتبه ۱۴ را دارد که اخیرا به رتبه ۱۶ نزول یافته است. از بعد حکمرانی اولین کشور آمریکاست و ما رتبه ۷۲ را داریم. از بعد کاربست اقتصادی آمریکا نخستین رتبه را دارد و ما در این بعد اصلا داده کافی برای رتبه بندی نداریم. در رتبه بندی استنفورد هم آمریکا رتبه نخست را دارد و ما باز هم داده کافی برای ورود به این حوزه را نداریم.
دکتر مینایی اضافه کرد: از جهت صنعت راهبردی آمریکاییها تلاش کردند از هوش مصنوعی استفاده کنند و در این زمینه اسناد مختلفی در امریکا شکل گرفته است. آنها ادامه پیشرفت انقلابی، تربیت نسل ماهر، توسعه استانداردهای بحث هوش و مانع زدایی، اعتماد سازی، حریم خصوصی و آزادیهای مدنی، ارتقای تعاملات بین المللی و مقابله با چالشها را ویژن خود قرار دادند و دائما دنبال یک مزیت انقلابی و خط شکن در هوش مصنوعی هستند تا هژمونی خود را ادامه دهند.
به گفته او، آمریکا دائما نگرانی خود را از پیشتازی چین در هوش مصنوعی ارائه میکند چون چین رهبری جهان را در ۲۰۳۰ برای خود در سند ملی ترسیم کرده است.آنها در سال ۲۰۱۸ در هوش مصنوعی تربیت ۵۰۰ استاد و ۵ هزار دانشجو را در هوش مصنوعی مد نظر قرار دادند. روسیه نیز در حوزه پژوهش وضعیت خوبی در هوش مصنوعی دارد اما در حوزه اقتصادی هوش مصنوعی رتبه خوبی ندارند و آنها ازنظر تراشه و سخت افزاری مشکل دارند.
دکتر مینایی با بیان اینکه ما نیز از لحاظ کاربست اقتصادی در هوش مصنوعی بسیار عقب هستیم عنوان کرد: اسناد مختلفی در این حوزه در ایران تدوین شده اما چندان عملیاتی نشده است. از سوی دیگر در هوش مصنوعی از ۲۰۲۰ افتی را داشتیم چون مهاجرت نخبگان در این باره رخ داده و این مهاجرت سنگین باعث مشکل ما در پیشرفت هوش مصنوعی شده و در حاکمیت عزم جدی درباره پیشرفت در هوش مصنوعی وجود ندارد.
دکتر غلامعلی منتظر عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در ادامه این نشست سخنرانی خود را درباره اینکه دنیا چگونه به هوش مصنوعی نگاه میکند؟ ارائه کرد و گفت: ما در این باره سه حوزه تبدیلی را گذراندیم؛ نخست دوره ای که از مواد استفاده می کردیم و هشتصد هزار سال طول کشید آن را طی کنیم. دوره بعدی تبدیل انرژی است که ۲۰۰ سال طول عمر دارد اینکه از قدرت آب، برق و .. استفاده کنیم. از دهه ۷۰ میلادی با دوره تبدیل اطلاعات مواجه هستیم. در ۳۰۰ سال اخیر چهار دوره انقلاب صنعتی شامل صنعت یک، صنعت دو، صنعت سه و صنعت چهار را سپری کردیم.
او ادامه داد: برخی متفکران قائلند که ما انقلاب صنعتی را پشت سر گذاشتیم و وارد انقلاب اطلاعاتی شدیم چون معتقدند بینش ما در دوره اطلاعاتی کاملا متفاوت با انقلاب صنعتی است مانند کاستلز که سردمدار آن است.
دکتر منتظر با اشاره به اینکه ما همواره به هوش مصنوعی نگاه سردستی داشتیم افزود: کسینجر کتابی را منتشر کرده و به نظم نوین جهانی پرداخته و گفته هوش مصنوعی روابط ما را در دنیا تغییر داده است و سبب نظم نوین جهانی شده است.
او با اشاره به تعریف هوش مصنوعی و انواع آن گفت: هوش مصنوعی تلاش می کند در حوزههای مختلف فعالیت کند. انسان تلاش می کند در سه حوزه ما چگونه میاندیشیم، یاد می گیریم و رشد میکنیم، هوش مصنوعی طراحی کند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه در جامعه ایرانی حرف زدن از هوش مصنوعی به معنای حرف زدن از یک کالای لوکس است! افزود: ما نگاهمان به این مسایل جدی کاملا فانتزی است و تنها جملات بسیطی در این باره از سوی مسئولان ارائه میشود. متاسفانه در این باره هیچ برنامهریزی صورت نگرفته است و چون درکی از هوش مصنوعی نداریم زمانی که نیازمند آن می شویم به دلیل گران شدن آن با مشکل مواجه می شویم.
او با اشاره به آیندههای محتمل در حوزه هوش مصنوعی گفت: کشورهای دنیا از ۲۰۱۶ وارد برنامهریزی درباره هوش مصنوعی شدند. آلمان در سال ۲۰۱۸ به کمک سه وزارتخانه اش بازیگران این عرصه را استخراج کردند و گفتند ۵ میلیارد یورو را باید در این باره سرمایهگذاری کنند و میخواهند به تربیت ۱۰۰ نفر استاد در زمینه هوش مصنوعی برسند. در امارات هم وزارت هوش مصنوعی داریم که راهبردهای لازم را در سال ۲۰۱۹ طراحی کردند و می خواهند تا سال ۲۰۳۱ چهارده درصد از تولیدشان از هوش مصنوعی باشد. بنابراین میبینیم که در هوش مصنوعی کشورها چگونه برنامهریزی میکنند. از این رو تمام کشورها تلاش میکنند در لبههای هوش مصنوعی فعالیت کنند.
او افزود: اتحادیه اروپا تاکید میکند هوش مصنوعی یک موضوع لاکچری نیست و باید برای آن برنامه ریزی لازم صورت گیرد.
دکتر منتظر در پایان یادآور شد: جعبه سیاهی برای هوش مصنوعی وجود دارد و لازم است با توجه به تجارب ده کشور دنیا، در تحقیق و توسعه، نوآوری، اخلاق، اکوسیستم دادها، حاکمیت، انتقال فناوری، آموزش و تقویت نیروی انسانی برنامه ریزی دقیقی صورت بگیرد. به صورت صوری در این حوزه نمیشود سند ملی نوشت چون ما در نگاه کردن به ابعاد سند و عملیاتی کردن آن مشکل داریم.
دکتر بابک نجار اعرابی هم آخرین سخنران کارگروه نخست بود. او با اشاره به «هوش مصنوعی و تغییر الگوی آموزش محور به یادگیر محور» گفت: آموزش موضوع جدیدی است و ما سالهاست در این باره فکر و برنامه ریزی کردیم. از آن سو یادگیری هم بحث جدیدی نیست. ما در یادگیری عوامل متعددی را داریم که باید بر اساس آن حرکت می کنیم.
او با بیان اینکه در سالهای اخیر هوش مصنوعی و علوم شناختی رشد کرده اند ادامه داد: علوم شناختی به ما نشان می دهد که فرایند یادگیری چگونه طی می شود. هوش مصنوعی هم به ما ابزاری را برای ایجاد شبکه ای برای یادگیری می دهد و در این حوزه اکوسیستم مدرنی ایجاد شده است.
دکتر نجار اعرابی عنوان کرد: با توجه به سرمایه گذاری فراوان در دنیا باید گفت کشورها با سرعت فراوانی به سوی این اکوسیستم مدرن می روند و اگر تعجیل نکنیم در این رقابت عقب می مانیم.
او با اشاره به سبکهای مختلف یادگیری و اهداف و کارکرد علوم شناختی گفت: در علوم شناختی نگاه ساختاری و عملکردی است. آورده علوم شناختی به ما کمک می کند که آسیبها و چالشهای یادگیری را استخراج کنیم.
به گفته این استاد دانشگاه، درک بهتر عواطف در یادگیری نقش دارد و اگر این فرایند را درک کنیم می تواند به ما کمک کند یادگیری بهتری داشته باشیم.
او با اشاره به الگوی آموزش در عصر دیجیتال هم عنوان کرد: در عصر دیجیتال توان پردازشی بالا رفته و شرایط انسان در حلقه بودن را ایجاد کرده است. شبکههای اجتماعی هم کمک می کنند انسانها و ماشینها کنار هم قرار بگیرند و از سوی دیگر آموزشها از الگوهای محلی فراتر رفتند.
دکتر نجار اعرابی با بیان اینکه امروز اهمیت مهارتهای نرم بیشتر شده است یادآور شد: امروز اگر می خواهیم فرد در طول عمرش یادگیرنده باشد باید شخصیسازی داشته باشیم و هوش مصنوعی میتواند به شخصی سازی یادگیری فرد کمک میکند.
او با تاکید بر اینکه امکان توسعه همزمان مهارت نرم و سخت نیز در این فرایند باید وجود داشته باشد گفت: گزارش آموزشی در سطح جهانی منتشر شده و پنج سناریو را درباره آینده آموزش مطرح کرده است. این محقق در پایان به برخی از الگوهای استنفورد درباره آموزش و یادگیری اشاره کرد.
کارگروه دوم این نشست تخصصی به «مطالعات بنیادین هوش مصنوعی» اختصاص داشت. دکتر شاهین روحانی به عنوان نخستین سخنران درباره هوش مصنوعی و عدالت سخن گفت و افزود: فرضی در کاربرد هوش مصنوعی وجود دارد که تبعیض قایل نمی شود بنابراین اگر سیستم به هوش مصنوعی مجهز شود تبعیضی وجود ندارد این در حالی است که این گزاره درست نیست و در درون خودش یک تبعیض وجود دارد.
او با اشاره به متغیر پروکسی در هوش مصنوعی و کارکردش در ساخت تبعیض در هوش مصنوعی عنوان کرد: در فیس بوک چهره سفید پوستها در مقابل رنگین پوستها بهتر تشخیص داده میشود و این به دلیل مستتر شدن تبعیضات در هوش مصنوعی است.
او گفت: الگوریتمهای هوش مصنوعی را انسانها انتخاب می کنند و اینها نشان دهنده دخالت انسانی در هوش مصنوعی است.
روحانی با اشاره به دو مثال از موردهای پزشکی و نوع خدمت رسانی به آنها افزود: برای هوش مصنوعی چالش خوبی است که در موردهای پزشکی که پای عواطف انسانی در میان است چگونه الگوریتم قضاوت داشته باشد. اندازه گیری متغیرهای پروکسی در برقراری عدالت در هوش مصنوعی بسیار تاثیرگذار است.
او با بیان اینکه هوش مصنوعی جز یک ابزار طبقه بندی کننده نیست و باید این موضوع را در اجرای عدالت در هوش مصنوعی مد نظر قرار داد یادآور شد: از هوش مصنوعی در جایی که عدالت اجتماعی نقش مهمی دارد باید با احتیاط استفاده شود.
حجت الاسلام و المسلمین دکتر علیرضا قائمی نیا در ادامه این نشست با اشاره به «هوش مصنوعی و مدلهای فرهنگی» توضیح داد: هوش مصنوعی جز ایدئالهای فلسفی بوده که از زمان دکارت تا کنون مطرح بوده است و هوش مصنوعی تجسم این ایده فلسفی است. امروزه تمام ابعاد زندگی ما را هوش مصنوعی در برگرفته و از زوایای مختلف قابل بررسی است.
او ادامه داد: اصل مسئلهای که در هوش مصنوعی مطرح بوده این است که به طور مثال وقتی از انسان کاری میخواهید میتواند انجام دهد اما هوش مصنوعی آیا توان این کار را دارد؟ اینها به تدریج متوجه شدند در انسان مدلهای ذهنی وجود دارد که در نسخه رفتاری ما نقش دارد بنابراین بحث مدلها در هوش مصنوعی مطرح شد.
به گفته این استاد دانشگاه، اتفاقی که در مرحله بعد رخ داد این بود که مدلهای ذهنی خصلت فرهنگی دارند و از فرهنگی به فرهنگ دیگر تغییر میکنند. همچنین انسان شناسان بیان کردند که مراسم عروسی در فرهنگهای مختلف متفاوت است بنابراین انسان شناسی شناختی متوجه تحقیق در مدلهای فرهنگی شد.
او با اشاره به تعریف مدل فرهنگی عنوان کرد: این مدلها چهارچوبهایی هستند که به نحوه اندیشیدن، رفتار و سبک زندگی افراد جهت می دهند. حالا این بحث مطرح است که هوش مصنوعی تا کجا می تواند برای مدلهای فرهنگی برنامه ریزی کند؟ از سوی دیگر هوش مصنوعی برای خودش مدلهای فرهنگی را به وجود می آورد و هر فناوری برای خودش مدلهای فرهنگی ایجاد می کند.
دکتر قائمی نیا در پایان گفت: هوش مصنوعی گستردهترین تاثیر را در مدلهای فرهنگی و اجتماعی بشر دارد و مطالعات فرهنگی باید این مدلهای فرهنگی را به طور مثال در روابط با دیگران، اوقات فراغت و .... بررسی کند.
دکتر مهدی خلیلی نیز در ادامه نشست درباره «فهم ناپذیری هوش مصنوعی و فضیلت مندی فردی و اجتماعی» سخن گفت و افزود: من از دو منظر فناوری و اخلاق هوش مصنوعی را بررسی می کنم.
او با اشاره به مفهوم فهم گفت: ما باید به مفهوم زمینههای استفاده و نیز فهم کیفی توجه کنیم. سیستمهای مصنوعی که قابل فهم نیستند باید اشخاصی هم کنارش وجود داشته باشد و در این زمینه رشد اخلاقی و سیاستی امکانش به سختی فراهم است.
او افزود: یک فناوری برای این که به خوبی کار کند باید زمینه ای داشته باشد که در آن فناوری بتواند خوب کار کند شخصیتهای بی تفاوت به امور جز شرایط تحقق سیستمهای غیر قابل فهم هستند. به عبارت دیگر اگر شخصی باشد که بپرسد برای این سیستمهای غیر قابل فهم کارکرد ندارد.
دکتر خلیلی گفت: فهمیدن همیشه خوب نیست و در برخی از زمینهها که بحث اخلاقی وابسته به فهمیدن است کارکرد دارد. فهم مقوله ساده ای است بنابراین فهم پذیرکردن هوش مصنوعی فایده ای ندارد چون به هر حال این ابزار پیچیده ای است. پس اگر بخواهیم مدلی پچیده داشته باشیم فهم کارکرد ندارد.
او در پایان عنوان کرد: همچنین قرار نیست توضیحات به زبان ساده رخ بدهد بلکه ممکن است به زبان تکنیکال رخ دهد. من پیشنهاد می کنم از واژه فهم کیفی استفاده شود که ساده است و مبتنی بر محاسبات پیچیده نیست.
سخنران پایانی این نشست دکتر محمد امین قلم بود که سخنرانی خود را با موضوع «انسان ۲۰۵۰ در سایه فناوریهای نوین» ارائه کرد و گفت: برای اینکه به سال ۲۰۵۰ برسیم باید دانشهای مورد نیاز مان را در این حوزه مانند دانش اکتسابی، دانش حاصل از تحقیقات و پژوهش و دانش آینده بررسی کنیم.
او ادامه داد: یک فناوری که به وجود آمده سابقه و تاریخچهای دارد و ما با گذشته آن آشنا هستیم اما ما از رویدادها سابقه فناوری نداریم و میتوانند سر منشا تحولات آینده باشند.
او با اشاره به کلان فرایندها و روندهای دنیا در حال حاضر افزود: هوش مصنوعی، نسل پنجم اینترنت، معماری اعتماد، رایانش ابری، واقعیت افزوده و واقعیت مجازی، رباتیک و اتوماسیون، اینترنت اشیا، برنامه ریزی نسل دوم، مواد نسل بعدی و انقلاب زیستی از جمله کلا ن روندهای موجود است و این کلان روندها مانند یک موج ما را به سوی سال ۲۰۵۰ می برد.
وی گفت: شاید در آینده مولف کتاب کمرنگ و تالیف هم حتی با فناوری انجام شود. مفهوم آموزش هم دیگر از رحم مادر شروع می شود و تنها به مدارج بالای تحصیلی محدود نمی شود.
او در پایان به مزیتهای فناوری در فرایند آموزش و یادگیری اشاره کرد.
به منظور دریافت اطلاعات تکمیلی شامل چکیده سخنرانی ها و اسلایدهای ارایه شده در این نشست به نشانی زیر مراجعه کنید: https://b2n.ir/iscs-AI