نشست حمکرانی دیجیتال دانش، آموزش و پژوهش به همت پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارات علوم، در سرای خانه کتاب مستقر در نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد. در این نشست ابتدا رضا ماحوزی استاد این پژوهشگاه به معرفی پنج کتاب «عاملیت دیجیتال در آموزش عالی، راهنمای بالینی بازی درمانی، مفهومسازی دانشگاه دیجیتال و کتاب شبکه سیاستی علم و فناوری» که به تازگی از سوی انتشارات این پژوهشگاه مننتشر شده است پرداخت. و گفت هر یک از این کتابها به وجهی از حکمرانی دیجیتال در امر آوزش میپردازند.
حمیدرضا مقامی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به بحث ساختار دیجیتال، حکمرانی دیجیتال پرداخت. که به تبعه حکمرانی دیجیتال آموزش دیجیتال را نیز مورد بحث قرار داد.
وی در ادامه این بحث به چند مولفه حکمرانی دیجیتال اشاره کرد و گفت؛ اولین مسئله در عصر دیجیتال مدیریت داده است. در عصر کلان داده این بحث مطرح است که ما چگونه میتوانیم دادههایمان را مدیریت کنیم. بحث دیگر بحث امنیت سایبری است که چگونه از دادههایمان حفاظت کنیم.
این استاد دانشگاه در ادامه به بحث عدالت آموزشی در بحث حکمرانی دیجیتال اشاره کرد و به دنبال آن چالشهای حقوقی و اخلاقی در این حوزه را مورد بحث قرار داد. ما هنوز کتابخانههای عمده دیجیتال در کشور نداریم. بحث مهمی که مطرح است، شخصی سازی دادههاست. ما هنوز همکاری فرامرزی و فرافرهنگی نداریم، مگر ما در پیوند با کشورهای دیگر حتی کشورهای حوزه نوروز چقدر موفق بودهایم. در چاپ دیجیتال هم هنوز در ابتدای راه هستیم.
مقامی با بیان اینکه در بحث شناختی ما دچار چالشهای جدی هستیم گفت: ما در این زمینه مگر چقدر دسترسی داده برای همه فراهم میکنیم؟ امروزه ما دچار واگذاری داده هستیم. به این معنی که در گذشته ما یادداشت میکردیم اما امروزه همه چیزمان را به فناوری واگذار کردهایم.
استاد دانشگاه علامه در پایان گفت: ما اگر به دنبال حکمرانی دیجیتال هستیم باید انعطاف بیشتری داشته باشیم. در صورتی که ما هنوز پروتکلی که در سیاستگذاری در امر حکمرانی دیجیتال بتوانیم بر آن اتکا کنیم نداریم.
سعید غیاثی ندوشن رئیس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز در این نشست با اشاره به مفهوم حکمرانی پرداخت و گفت: دیدگاههای ضد و نقیضی در این زمینه وجود دارد، حکمرانی یک چارچوب برای سیاستگذرای و پاسخگویی است. این چارچوب سایر تصمیمگیریها و سیاستها را هدایت میکند. در واقع حکمرانی را میتوان معادل یک سیاستگذاری کلان در نظر گرفت. اگر بخواهیم وارد حکمرانی دیجیتال شویم، چیزی که امروزه بسیار ضرورت دارد تفکر دیجیتال است، تفکر دیجیتال فراتر از داشتن و دستیابی به یک سری ابزار است و لزوما هوش مصنوعی نخواهد بود. بلکه باید درک، تحلیل و کاربرد صحیح برای اداره تکنولوژیها برای سیاستها داشته باشیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه افزود، امروزه رویکرد خودراهبری در آموزش و پژوهش مورد نظر است و دنبال میشود که حکمرانی دیجیتال در این امر بسیار میتواند دخیل باشد. در عین حال باید نگاه انتقادی هم به آن داشته باشیم. در کنار تفکر دیجیتال باید خلاقیت دیجیتال هم داشته باشیم. اگر خلاقیت را از آن حذف کنیم ما به یک عنصر از این حلقه تبدیل میشویم.
غیاثی به اشاره به اینکه باید یادگیری و سازگاری مداوم داشته باشیم گفت: یکی از مهمترین آیتمهای هوش مصنوعی همین سازگاری است. حکمرانی دیجیتال و عرصه دانش را اگر بخواهیم تعریف کنیم لزوما یک ابزار فناورانه نیست، بلکه تحول در اندیشه و عمل در فرایند حکمرانی در تمام عرصههای آموزش، پژوهش و ... است. اگر دانشگاه را یک سازمان یا نهاد انسان محور تلقی کنیم، سازمانها هرچقدر انسان محور باشند به بحث مغز محوری بیشتر سوق داده میشوند. و درجه پیچیدگی آنها بالاتر میرود و سازمان پیچیدهتر میشود. و در نتیجه حکمرانی سنتی در این سازمانها پاسخگو نیست بنابراین به سیستمهای هوشمند نیاز دارند.
عبدالله کریم زاده عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز در این نشست به وجه گفتمانی حکمرانی دانش و دانشگاه پرداخت و گفت: امروزه با توجه به حکمرانی دیجیتال زمین بازی عوض شده است و باید به قواعد زمین جدید تن بدهیم. در گذشته دانشگاه تنها نهادی بود که کنترل روایتها را به عهده داشت، اما در زمین جدید برای دانشگاه رقیبانی پیدا شده است و روایتهای جایگزین را وارد میدان کردهاند.
وی افزود: امروزه حکمرانی وجوه پیچیدهای پیدا کرده است. به فرض مثال دانشگاه امروزی آموزش برخط، عدالت آموزشی و ... را در سرلوحه خود قرار داده است. و دانشگاهها امروزه به سمت این رفتهاند که باید آموزش را همگانی کنیم و از سیطره دانشگاه خارج کنیم. بنابراین در زمین جدید حکمرانی سنتی نمیتواند پاسخگو باشد پس نیازمند حکمرانی جدید با مولفههای جدید است. در فضای جدید نیازمند حکمرانی جدیدی هستیم.
کریم زاده با بیان مثالی از حکمرانی گفت: حکمرانی مانند قایقی است که دو نفر بر آن سوار هستند و پارو میزنند بدون اینکه مقصد را بدانند هرچند کنشی انجام میشود اما به مقصد نمیرسند. ما هم به پاروزن نیاز داریم و هم به فردی که بتواند راهبری کند. حکمران دقیقا فردی است که جهت را نشان میدهد. اگر در وضعیت کنونی حکمرانی نداشته باشیم تا جهت تولید علممان مشخص شود به جایی نمیرسیم. به این باور باید برسیم که حکمرانی جدید از جنس پسامدرن است و قواعد جدید را باید پذیرفت.
در پایان رضا ماحوزی این پرسش را مطرح کرد که با توجه به اینکه دانشگاه یک سازمان انسان محور است و در حکمرانی دیجیتال، ماشین جایی برای خودش باز میکند. در هویت جدید آینده این کنش را چگونه میبینید؟
سعید غیاثی در پاسخ به این پرسش گفت: اگر کل جریان دانش و دانشگاه را در نظر بگیریم چون امروزه جریان دانش لزوما در دانشگاه اتفاق نمیافتد. اگر آن درک و تحلیل از انسان داخل دانشگاه زدوده شود به یک چرخدنده تبدیل میشود. عملا شاهد ظهور دانش و خلاقیت نخواهید بود. و به مرور زمان به یک کپی کننده صرف تبدیل میشویم. در صورتی که درک و تحلیل باشد پیامدهای مثبت و رشد بسیار زیادی خواهد داشت.
مقامی در پاسخ به همین پرسش نیز گفت: ما کمی داریم مقاومت میکنیم. دانشگاه به صورت امروزی دیگر وجود نخواهد داشت. باید واگذار کنیم. تکنولوژی واقعیت دارد و نمیتوانیم آن را انکار کنیم و ذهنی نیست. اما ما در رشتههای علوم انسانی چون با رفتار سروکار داریم پیشبینیهایمان سختتر میشود. در صورتیکه در علوم فنی و تجربی و... این امر راحتتر است.
کریم زاده نیز در پاسخ به این پرسش افزود: بحثی معطوف بر مرگ دانشگاه مطرح است. عده دیگری نیز مرگ مرگ دانشگاه را مطرح میکنند. گروه اول معتقدند که باید از دانشگاه خداحافظی کرد. نظریه دوم معتقد است که دانشگاه مانند هر نظام اجتماعی دیگر میتواند خودش را احیا کند و خود مرجع است و خودش را با نظامهای دیگر منطبق میکند. دانشگاهها سازگار میشوند و عاملیت توضیحی خواهند داشت.