| تاریخ ارسال: 1401/7/26 |
پنل دوم همایش ملی «اخلاق، آموزش و پژوهش در فضای مجازی» ۲۶ مهرماه در موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد.
دکتر ماحوزی در ابتدای این نشست درباره مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی و استانداردسازی کدهای پیمایشی در فضای دیجیتال سخن گفت و افزود: ابتدا باید بگویم چرا به چنین سامانه‌هایی نیاز داریم چون امروز موضوع آموزش دیجیتال و دانشگاه غیرحضوری به‌صورت جدی دنبال می‌شود. باید امروز منتظر تعریف هویت‌های جدید در حوزه سایبری باشیم.
او ادامه داد: ما از اسفند سال ۹۸ به دنبال این بودیم که با توجه به اینکه کوچ اداری کنشی و آموزشی به فضای مجازی صورت گرفته چگونه می‌توانیم موسسه را به این فضا انتقال دهیم. بر همین اساس سامانه رصد فرهنگی و اجتماعی بر این اساس طراحی شد و ما صحبت‌هایی را با چند شرکت خاص داشتیم و با یکی از شرکت‌ها دراین‌باره صحبت کردیم.
او افزود: دراین‌باره چندین بحث مطرح شده که من برش اخلاق معطوف به این سامانه را مطرح می‌کنم. اینکه این سامانه چه امکاناتی را می‌تواند در اختیار کاربران قرار دهد و در این زمینه باید استانداردسازی کند که داده‌های پیمایشی جدید را با داده‌های پیشین روی سامانه تطبیق بدهد.
دکتر ماحوزی با بیان اینکه وقتی درباره اخلاق در سامانه حرفی می‌زنیم باید به‌صورت سلبی و ایجابی سخن بگوییم توضیح داد: بدین معنی که محققان چه کارهایی را نباید در این فضا بکنند و در وجه ایجابی هم باید الگویی از رفتار درست در به دست آوردن داده‌های کمی ارائه شود. ما به‌صورت نشان داده، راه شیوه و تغییر و نیز ارزیابی داده‌ها این سامانه را طراحی کردیم.
این استاد دانشگاه گفت: دراین‌باره این سؤال مطرح است که ما از زمانی که پرسش‌نامه را طراحی می‌کنیم تا ارائه داده‌ها و ارزیابی چه کارهایی باید بکنیم. در کنار این سایر پیمایش‌های کیفی را هم سعی کردیم دسته‌بندی کنیم و در نهایت بانکی هم ارائه شد که بر اساس آن پیمایش‌ها مبتنی بر استاد، دانشجو و محققان بتوانند امکان دسترسی داشته باشند.
او با اشاره به اینکه روی این سامانه دو هدف داریم عنوان کرد: هدف اولیه این است که داده‌هایی که به دست می‌آوردیم کدینگ می‌شوند و پرسش‌نامه‌های جدید طراحی و در نهایت بانکی، داده‌ها را دسته‌بندی میکند. پژوهشگری که از داده‌های پیشین سامانه استفاده میکند در توافقی متعهد می‌شود که داده‌های جدید را هم ارائه کند و با مالکیت معنوی محقق در سامانه عرضه می‌شود. پس داده‌های پیشین روی سامانه و داده‌های جدید توسط محققان روی سامانه بارگذاری می‌شود.
ماحوزی بیان کرد: ما تاکنون سعی کردیم دسته بندی چندگانه بر اساس پرسش‌نامه‌ها داشته باشیم. یکی از صورت‌های ما در این دسته پرسش‌نامه‌های ملی است.بعد از اینکه داده و پرسش‌نامه‌ها بیاید ما می‌توانیم برای منطقه‌های مختلف کشور مساله‌ها را شناسایی کنیم و بعد روی این گزارش‌ها می‌توانیم به صورت نمودار و ... کار کنیم.
او افزود: همچنین می‌خواهیم یک سالنامه فرهنگی و اجتماعی را در این حوزه منتشر کنیم و امیدواریم تا هفته پژوهش فرایند فنی کار سامانه تمام شود و در نهایت سامانه را در این هفته رونمایی کنیم. در این راستا محققان می‌توانند داده‌های خود را با حفظ مالکیت معنوی در اختیار سامانه قرار دهند.
دکتر ماحوزی به مرام‌نامه اخلاق ثبت داده‌ها اشاره کرد و گفت: سعی کردیم در این باره وسواس به خرج دهیم و داده‌سازی نشود. اگر این اتفاق بیافتد ما به یک استانداردسازی پژوهشی در این باره خواهیم رسید.
دکتر علیرضا ثقه الاسلامی نیز در بخش دیگری از این پنل مقاله خود را با عنوان چهار چالش اخلاقی مواجهه با سوژه‌های انسانی در پژوهشهای اینترنتی ارائه کرد و گفت: نقد به دوران سقراط بر می‌گردد اما نقد براساس تفکر انتقادی به زمان جان دیویی بر می‌گردد.
او با اشاره به تعاریف مختلف نقد گفت: تفکر نقادانه بدین معنی است که فرد سعی کند آنچه که هنجار و نرم نامیده می‌شود را بر ملا کند و نشان دهد این چگونه محصول کنش‌ها و واکنش‌های اجتماعی و دیالکتیک عوامل مختلف است.
این پژوهشگر دینی درباره اهمیت نقد نیز سخنانی ارائه کرد و افزود: آدورنو بن‌مایه دموکراسی را در نقد و نقادی می‌داند و به شکل ضمنی نشان می‌دهد که قوای سه گانه همواره همدیگر را نقد و بدین وسیله قدرت را کنترل می‌کنند. آدورنو خرد مدرن را معادل تفکر نقاد می‌داند.
این استاد دانشگاه به ماهیت و چیستی نقد اشاره کرد و گفت: برای من امر نقد بسیار مهم است و اگر جهان مدرن یک امر قدسی داشته باشد نقد است. ما باید در تفکر انتقادی اخلاق و اسلوب نقد را در نظر بگیریم. اساسا نقد کردن امر اخلاقی است و نقد و تفکر انتقادی در پی زدودن گرد و غبار روی واقعیت است و فرایند نقد دو وجه باید دو وجه منصف و علی بودن باشد.
او با اشاره به اینکه برای نقد باید قوی‌ترین قرائت از یک پدیده را نقد کنیم از سوی دیگر اگر پدیده دارای قرائت‌های مختلف است نباید ما هم نقد خود را بر یک قرائت متمرکز کنیم ادامه داد: از سوی دیگر نباید تنوع و تکثر قرائت‌های مختلف از یک پدیده را ساده سازی کنیم. همچنین باید تلاش کنیم دستاوردهای تازه را محل نزاع قرار دهیم.
دکتر ثقه الاسلامی با بیان اینکه بیشترین نقدها درباره نسبت بین انسان و خدا که ذیل الهیات مطرح می‌شود تلقی انسان گونه از خداوند است گفت: گویی خداوند مانند یک انسان قرار است انتقام، خشم و ... داشته باشد. این تلقی از خدا با الهیات مدرن سازگار نیست. حالا برخی این سؤال را مطرح می‌کنند خداوندی که می‌تواند همه کار کند چرا در قضیه داعش کاری نمی‌کند؟ پس خدایی که در این باره کاری نمی‌کند یا وجود ندارد یا کاری نمی‌تواند بکند. در حالیکه این اشتباه از الهیات ما ناشی می‌شود.
به گفته این محقق، تاکید عامدانه ناقدان بر شریعت باعث شده اسلام فقه محور را نماینده کل اسلام معرفی کنند. حالا پاسخ من به این نقد این است که احکامی مانند سنگسار اساسا جایی در زیست مسلمانان ندارد از سوی دیگر احکام متعارض نیز مدام در حال باز اندیشی است. بر خلاف رویکردی که می‌کوشد اسلام شریعت محور را نماینده اسلام معرفی کند این است که اخلاق در کانون سخت اسلام است نه شریعت!
او اظهار کرد: نواندیشان دینی معتقدند تمام چهارچوب شریعت درباب اخلاق باید تعریف شود چون دین اساسا برای دفاع از اخلاق آمده است. منتقدان دینی این دستاوردها را در نظر نمی‌گیرند. درباره حقوق زن نیز باید گفت اشکالاتی وجود دارد؛ ما تفسیرهای فمنیستی از متون مقدس داریم که شامل فمنیست‌های مفسر مسلمان، مسیحی و یهودی می‌شود. ما زنان تحصیل کرده مانند آمنه ودود داریم که می‌گوید ۲۰ سال با قرآن قهر کردم. اما فهمیدم تفسیر قرآن سال‌ها مرد سالارانه بوده و اگر الان بتوانیم تفسیر مجددی داشته باشیم مسایل حل می‌شود. امروز تفاسیر مجدد از قرآن باعث بازنگری شده است در حالیکه ناقدان تعمدا به سوی تفاسیر مدرن از قرآن نمی روند و ما را متهم می‌کنند که می‌خواهیم چیزی را بزک شده تحویل بدهیم در حالیکه اینگونه نیست و این تفاسیر جدید باید خوانده و بررسی شود.
این پژوهشگر دینی گفت: نکته بعدی این است که درباره احکام این است که با معرفت گذشته می‌خواهیم دوره جدید را بررسی کنیم و برعکس باید پویایی مدام معرفت دینی را در نظر بگیریم. الان برخی نواندیشی دینی را ممکن نمی دانند در حالی که درست نیست. پیش فرض این است که دین یک علم است و اگر دین علم نیست باید کنار برود در حالیکه اساسا کتب مقدس کتب علمی، تاریخی و حقوقی نیستند. هیچ پیامبری ادعای علمی بودن ندارند و حتی علم حجابی برای تجربه قدسی است. کتب مقدس ناظر به اخلاق است.
او با اشاره به اینکه ناقدان می‌خواهند به خدای سوراخ‌ها برسند و مدام می‌خواهند خدا را به مثابه یک دانشمند در نظر بگیرند و بعد هرجا که ادعای علمی مطرح کردند بگویند خدا این نیست یادآور شد: نواندیشان دینی می‌گوید ما خدا را خدای رخنه‌ها و سوراخ‌ها ندیدیم که بعد بخواهیم با ادعاهای جدید علمی مدام جا را برای خدا تنگ کنیم.
او بیان کرد: من اینجا به ماکس شلر اشاره می‌کنم. او معرفت را نیل به معرفت مقصود، معرفت ذات به فرهنگ و معرفت رستگاری را از هم تفکیک میکند. همچنین شلر به ترتیب برای این سه معرفت علم، فلسفه و دین را پاسخگو می‌داند. ما به شیوه تقلیل گرایانه می‌خواهیم عقل را تنها به عقل علمی تقلیل دهیم و بعد بگوییم بر اساس عقل علمی دین معنایی ندارد.
به گفته دکتر ثقه الاسلامی، از سوی دیگر ناقدان می‌خواهند روشنفکری دینی را زیر سوال ببرند. روشنفکران دینی به لحاظ نظری به نقد معرفت دینی می‌پردازند و بنیادشان مبتنی بر عقل روشنگری است. آنها از راه دین ارتزاق نمی‌کند و آزاد اندیش‌اند و در پی روشنفکری‌اند و معتقدند جامعه دین دار بهتر از بی دین است و باید مدام احکام دین را بازنگری کنیم.
این محقق در پایان گفت: آنچه در فضای مجازی ذیل نقد دینی مطرح می‌شود به لحاظ علمی نقد نیست و چون منصفانه و علمی نیست راهگشا نیست.
دکتر محمد حسینی مقدم دیگر سخنران این مراسم بود که درباره هوش مصنوعی و آینده‌نگری پیشرفت‌های علمی: سناریوها، چشم‌اندازها و الزامات اخلاقی سخن گفت و افزود: هوش مصنوعی گستره خزنده‌ای در جامعه یافته است و امروز تصور ما از جهان بدون هوش مصنوعی امکان‌پذیر نیست. اراده قدرت جهان بر این شکل گرفته که از ظرفیت‌های هوش مصنوعی برای فهم بهتر واقعیت‌های حاکم بر جهان استفاده کند. با این مقدمه می‌خواهم تاثیرات هوش مصنوعی را در زندگی بررسی کنم.
او با اشاره به تکامل زیستی، فرهنگی و تکنولوژیک در زندگی افزود: امروز افزایش حجم رایانش داده‌ها باعث شده ساحت اکتشافات علمی متحول شود. امروز پژوهش داده‌مدار بر که مبتنی بر داده‌های بزرگ است و می‌خواهد الگو از داده‌ها طراحی کند به پژوهشهای نظریه مدار تغییر پیدا کرده است.
به گفته حسینی مقدم، ما امروز به واسطه هوش مصنوعی امکان به چالش کشیدن پژوهش‌ها را داریم. قانون سرندپیتی در علم باعث شده که دانشمند در فرایند کشف یک کشف تصادفی داشته باشد و هوش مصنوعی می‌تواند معناهای جدید بیشتری را خلق کند.
او با اشاره به کاربردهای هوش مصنوعی در پژوهش گفت: اگر بخواهیم یک دانشمند متخصص را در ایران تربیت کنیم ۲۰ سال زمان نیاز است اما اگر یک دانشمند ربات در چند ساعت قابل ساخت است. ماشین همچنین می‌تواند به تحول فرهنگ علم کمک کند و به محقق در دسترسی به داده‌های مرتبط یاری رساند. علاوه بر این هوش مصنوعی به شفافیت پژوهش، کاهش قبیله‌گرایی تخصصی و ... کمک میکند.
او با بیان اینکه هوش مصنوعی کمک کرده فرهنگ سلبریتی در پژوهش متحول شود و به سوی کسانی برود که امکان استفاده و دسترسی از آن را دارند افزود: امروز بنگاه‌هایی می‌توانند در محاسبات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی وارد شوند که هوش مصنوعی دارند و می‌توانند توسط آن انحصار اطلاعاتی ایجاد کنند. بنابراین برخی از شرکت‌های خصوصی پژوهشی به واسطه هوش مصنوعی از نظر اطلاعاتی از دانشگاه‌ها هم فاصله گرفتند و این باعث شده سهم آکادمی از علم کاهش یابد و انحصار علمی در اختیار شرکت‌ها قرار بگیرد.
دکتر محمد قائم تاجگردون هم در بخش دیگری از این نشست با اشاره به بهبود کیفی تحقیقات هوش مصنوعی در پزشکی از طریق تولید و نگهداری مجموعه داده‌ها مبتنی بر فناوری بلاکچین گفت: من به اهمیت داده در حوزه سلامت اشاره می‌کنم. فرض کنید کشور دچار کرونا شده و حالا اگر داده‌های پژوهش‌ها در این باره قابل اطمینان نباشد می‌تواند باعث تشدید بیماری و مرگ شود. پس باید بتوانیم داده‌های ارائه شده در هوش مصنوعی را برای تحقیقات استفاده کنیم. از این منظر داده‌هایی که در هوش مصنوعی ارائه می‌شود باید قابل انکار نباشند پس می‌توانیم به صحتشان اعتماد کنیم.
او با اشاره به تحقیقات در حوزه سلامت با استفاده از هوش مصنوعی گفت: ۱۴ هزار مقاله در این باره تولید شده و رشد نمایی در این باره مشاهده می‌شود. حریم خصوصی، امنیت، رضایت‌مندی آگاهانه بیماران، عدالت و برابری در ارائه داده‌ها و مالکیت معنوی داده‌ها از جمله چالش‌های مرتبط با داده‌های حوزه سلامت با استفاده از هوش مصنوعی است.
او با اشاره بلاک چین‌ها در این باره اضافه کرد: بلاک چین در حوزه ارز دیجیتال استفاده می‌شود چون قابل اعتماد است و بنابراین از این فناوری می‌توان در حوزه سلامت نیز استفاده کرد. امروز سیستم‌های بلاک چین مبتنی بر داده‌های پزشکی در سطح دنیا در حال افزایش است.
دکتر تاجگردون بیان کرد: ما فرایند ده مرحله‌ای برای استفاده از بلاک چین در حوزه سلامت و پزشکی طراحی کردیم. گام اول آماده سازی داده‌هاست و ما داده‌ها را از طریق منابع معتبر استخراج می‌کنیم و بعد باید گمنام‌سازی هم صورت گیرد. در نهایت کنترل‌سازی داده هم ارائه می‌شود. بعد این داده‌ها وارد بلاک چین و لیبل‌گذاری می‌شود.
دکتر اباذر اشتری نیز در ادامه این نشست مقاله خود با عنوان مسئولیت اجتماعی مراکز پژوهشی به مثابه اخلاق سازمانی در فضای مجازی ارائه کرد و با طرح این سؤال که اساسا مسئولیت اجتماعی مراکز پژوهشی در فضای مجازی چیست؟ گفت: چرا یک بار مسئولیت اجتماعی برای دانشگاه در نظر گرفته شده؟ چون دانشگاه امکان‌هایی دارد که می‌تواند این مهم را محقق کند.
او با اشاره به ضرورت پرداختن به مسئولیت اجتماعی در علم افزود: ما سندهای مختلفی مانند سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را داریم که ضرورت این موضوع را مشخص میکند. از سوی دیگر ما با کلان روندهایی هم در این باره مشاهده می‌کنیم مانند تغییر رویکرد به سوی اقتصاد دانش بنیان، بیکاری فارغ‌التحصیلان، نبود برنامه‌ریزی منسجم بودجه‌ای در دانشگاه‌ها، افزایش فاصله حقوق و مزایای هیئت علمی داخل و خارج از کشور، شکاف بین هیئت علمی پژوهشی و آموزشی، سرعت بالای تغییرات در حوزه علم و فناوری و منسوخ شدن برخی رشته‌ها، رفتن مراکز پژوهشی به سوی کار آفرینی و نوآوری و حل نیازهای جامعه و تغییر شیوه‌های آموزشی و پژوهشی.
به گفته او، مراکز پژوهشی ذیل دانشگاه تغییر ماهیت داده‌اند و اسم‌شان را مراکز رشد گذاشتند و برون دادهای خود را در فضای مجازی ارائه می‌دهند. میدان کاربردشان هم در همین فضاست. بنابراین مانند گذشته نیست و بازیگران مختلفی در این عرصه کار می‌کنند. امروز پژوهشگران به صورت میان رشته ای و گروهی کار می‌کنند. مراکز صنعتی از این پژوهش‌ها حمایت می‌کنند.
دکتر هدایت کارگر شورکی دیگر سخنران این پنل در ادامه درباره اخلاق آموزش و پژوهش در عصر همگرایی فناورانه سخن گفت و بیان کرد: در آینده ممکن است فرایندهای مانند پژوهش و آموزش در آن جایی نداشته باشد. نظام اخلاق تحت تاثیر نظام علم و فناوری است و امروز رویکردهای چون همگرایی فناورانه مد نظر است. در این جریان جدید چهار جریان فناوری اطلاعات، نانو فناوری، زیست فناوری و علوم شناختی خاص قرار است با هم ترکیب شوند. انسان در آینده به حدی از فناوری دست پیدا میکند که می‌تواند اجزای تشکیل جهان دهنده دنیا را از نو بسازد.
او با اشاره به اینکه جهان همگرا مجالی برای حضور پدیده‌هایی چون اومانیسم، سرمایه‌داری و ... نمی‌گذارد و هویت جدیدی را در این باره تعریف میکند یادآور شد: فرایندهای همگرا می‌توانند شیوه‌های جدیدی از اقتصاد را طراحی کنند. بنابراین در اسناد راهبری ناظر به آموزش وپرورش باید ناظر به فناوری‌های همگرا بازنگری صورت بگیرد.
دکتر حسین ابراهیم آبادی نیز سخنران پایانی این پنل بود. او با بیان اینکه زود است ما درباره اخلاق آموزش و پژوهش در فضای مجازی صحبت کنیم چون اخلاق آموزش و پژوهش ترم جدیدی است گفت: روانشناسان اجتماعی می‌گویند اینکه ما در چه زمان و مکانی و با چه ترکیبی از انسان‌ها صحبت می‌کنیم در ارزیابی یک اموزش و پژوهش مهم است چون نسل امروز بسیار با گذشته متفاوت است.
او افزود: اخلاق در بستر اجتماعی شکل می‌گیرد و امر اجتماعی امروز تحت تاثیر تغییرات نسلی معنا می‌شود امروز نسل جدید هیچ چیز را جدی نمی گیرد این نسل در فضای مجازی زندگی میکند و اساسا مفاهیم دیگری برای این نسل قداست ندارد. حالا این نسل در دانشگاه امروزی آموزش می‌بیند.
او ادامه داد: به نظر می‌رسد خود فضای مجازی محیط ژله ای است و از سوی دیگر این نسل هم زیست بوم ویژه خودش را دارد. این نسل وارد فضای مجازی لانه سازی کرده و حالا اگر بخواهیم از اخلاق در این فضا صحبت کنیم کار سختی است.
دکتر ابراهیم آبادی با بیان اینکه برنامه درسی یکی از ساخت‌یافته‌ترین برنامه‌های موجود است و در این ساخت اخلاق به معنای ارزشی آن را تعریف کردن کار سختی است گفت: در آموزش سنتی و مجازی ما با یک وارونگی مواجه هستیم در فضای سنتی معلم عاملیتش بالاست اما در فضای مجازی برعکس است. نمره در فضای سنتی ارزش زیادی دارد اما در فضای مجازی نمره شاید به معنای گذشته نباشد.
به گفته این استاد دانشگاه، در فضای مجازی که شبکه خودش عاملیت دارد و رفتار و کنش فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد باید تعریف مجددی از اخلاق داشت.
او یادآور شد: ما دانش و تجربه کافی برای طراحی الگوهای اخلاقی در فضای مجازی را نداریم و باید دراین‌باره با توجه به رابطه انسان و فناوری تلاش‌های بیشتری را انجام داد.
دکتر ماحوزی در ابتدای این نشست درباره مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی و استانداردسازی کدهای پیمایشی در فضای دیجیتال سخن گفت و افزود: ابتدا باید بگویم چرا به چنین سامانه‌هایی نیاز داریم چون امروز موضوع آموزش دیجیتال و دانشگاه غیرحضوری به‌صورت جدی دنبال می‌شود. باید امروز منتظر تعریف هویت‌های جدید در حوزه سایبری باشیم.
او ادامه داد: ما از اسفند سال ۹۸ به دنبال این بودیم که با توجه به اینکه کوچ اداری کنشی و آموزشی به فضای مجازی صورت گرفته چگونه می‌توانیم موسسه را به این فضا انتقال دهیم. بر همین اساس سامانه رصد فرهنگی و اجتماعی بر این اساس طراحی شد و ما صحبت‌هایی را با چند شرکت خاص داشتیم و با یکی از شرکت‌ها دراین‌باره صحبت کردیم.
او افزود: دراین‌باره چندین بحث مطرح شده که من برش اخلاق معطوف به این سامانه را مطرح می‌کنم. اینکه این سامانه چه امکاناتی را می‌تواند در اختیار کاربران قرار دهد و در این زمینه باید استانداردسازی کند که داده‌های پیمایشی جدید را با داده‌های پیشین روی سامانه تطبیق بدهد.
دکتر ماحوزی با بیان اینکه وقتی درباره اخلاق در سامانه حرفی می‌زنیم باید به‌صورت سلبی و ایجابی سخن بگوییم توضیح داد: بدین معنی که محققان چه کارهایی را نباید در این فضا بکنند و در وجه ایجابی هم باید الگویی از رفتار درست در به دست آوردن داده‌های کمی ارائه شود. ما به‌صورت نشان داده، راه شیوه و تغییر و نیز ارزیابی داده‌ها این سامانه را طراحی کردیم.
این استاد دانشگاه گفت: دراین‌باره این سؤال مطرح است که ما از زمانی که پرسش‌نامه را طراحی می‌کنیم تا ارائه داده‌ها و ارزیابی چه کارهایی باید بکنیم. در کنار این سایر پیمایش‌های کیفی را هم سعی کردیم دسته‌بندی کنیم و در نهایت بانکی هم ارائه شد که بر اساس آن پیمایش‌ها مبتنی بر استاد، دانشجو و محققان بتوانند امکان دسترسی داشته باشند.
او با اشاره به اینکه روی این سامانه دو هدف داریم عنوان کرد: هدف اولیه این است که داده‌هایی که به دست می‌آوردیم کدینگ می‌شوند و پرسش‌نامه‌های جدید طراحی و در نهایت بانکی، داده‌ها را دسته‌بندی میکند. پژوهشگری که از داده‌های پیشین سامانه استفاده میکند در توافقی متعهد می‌شود که داده‌های جدید را هم ارائه کند و با مالکیت معنوی محقق در سامانه عرضه می‌شود. پس داده‌های پیشین روی سامانه و داده‌های جدید توسط محققان روی سامانه بارگذاری می‌شود.
ماحوزی بیان کرد: ما تاکنون سعی کردیم دسته بندی چندگانه بر اساس پرسش‌نامه‌ها داشته باشیم. یکی از صورت‌های ما در این دسته پرسش‌نامه‌های ملی است.بعد از اینکه داده و پرسش‌نامه‌ها بیاید ما می‌توانیم برای منطقه‌های مختلف کشور مساله‌ها را شناسایی کنیم و بعد روی این گزارش‌ها می‌توانیم به صورت نمودار و ... کار کنیم.
او افزود: همچنین می‌خواهیم یک سالنامه فرهنگی و اجتماعی را در این حوزه منتشر کنیم و امیدواریم تا هفته پژوهش فرایند فنی کار سامانه تمام شود و در نهایت سامانه را در این هفته رونمایی کنیم. در این راستا محققان می‌توانند داده‌های خود را با حفظ مالکیت معنوی در اختیار سامانه قرار دهند.
دکتر ماحوزی به مرام‌نامه اخلاق ثبت داده‌ها اشاره کرد و گفت: سعی کردیم در این باره وسواس به خرج دهیم و داده‌سازی نشود. اگر این اتفاق بیافتد ما به یک استانداردسازی پژوهشی در این باره خواهیم رسید.
دکتر علیرضا ثقه الاسلامی نیز در بخش دیگری از این پنل مقاله خود را با عنوان چهار چالش اخلاقی مواجهه با سوژه‌های انسانی در پژوهشهای اینترنتی ارائه کرد و گفت: نقد به دوران سقراط بر می‌گردد اما نقد براساس تفکر انتقادی به زمان جان دیویی بر می‌گردد.
او با اشاره به تعاریف مختلف نقد گفت: تفکر نقادانه بدین معنی است که فرد سعی کند آنچه که هنجار و نرم نامیده می‌شود را بر ملا کند و نشان دهد این چگونه محصول کنش‌ها و واکنش‌های اجتماعی و دیالکتیک عوامل مختلف است.
این پژوهشگر دینی درباره اهمیت نقد نیز سخنانی ارائه کرد و افزود: آدورنو بن‌مایه دموکراسی را در نقد و نقادی می‌داند و به شکل ضمنی نشان می‌دهد که قوای سه گانه همواره همدیگر را نقد و بدین وسیله قدرت را کنترل می‌کنند. آدورنو خرد مدرن را معادل تفکر نقاد می‌داند.
این استاد دانشگاه به ماهیت و چیستی نقد اشاره کرد و گفت: برای من امر نقد بسیار مهم است و اگر جهان مدرن یک امر قدسی داشته باشد نقد است. ما باید در تفکر انتقادی اخلاق و اسلوب نقد را در نظر بگیریم. اساسا نقد کردن امر اخلاقی است و نقد و تفکر انتقادی در پی زدودن گرد و غبار روی واقعیت است و فرایند نقد دو وجه باید دو وجه منصف و علی بودن باشد.
او با اشاره به اینکه برای نقد باید قوی‌ترین قرائت از یک پدیده را نقد کنیم از سوی دیگر اگر پدیده دارای قرائت‌های مختلف است نباید ما هم نقد خود را بر یک قرائت متمرکز کنیم ادامه داد: از سوی دیگر نباید تنوع و تکثر قرائت‌های مختلف از یک پدیده را ساده سازی کنیم. همچنین باید تلاش کنیم دستاوردهای تازه را محل نزاع قرار دهیم.
دکتر ثقه الاسلامی با بیان اینکه بیشترین نقدها درباره نسبت بین انسان و خدا که ذیل الهیات مطرح می‌شود تلقی انسان گونه از خداوند است گفت: گویی خداوند مانند یک انسان قرار است انتقام، خشم و ... داشته باشد. این تلقی از خدا با الهیات مدرن سازگار نیست. حالا برخی این سؤال را مطرح می‌کنند خداوندی که می‌تواند همه کار کند چرا در قضیه داعش کاری نمی‌کند؟ پس خدایی که در این باره کاری نمی‌کند یا وجود ندارد یا کاری نمی‌تواند بکند. در حالیکه این اشتباه از الهیات ما ناشی می‌شود.
به گفته این محقق، تاکید عامدانه ناقدان بر شریعت باعث شده اسلام فقه محور را نماینده کل اسلام معرفی کنند. حالا پاسخ من به این نقد این است که احکامی مانند سنگسار اساسا جایی در زیست مسلمانان ندارد از سوی دیگر احکام متعارض نیز مدام در حال باز اندیشی است. بر خلاف رویکردی که می‌کوشد اسلام شریعت محور را نماینده اسلام معرفی کند این است که اخلاق در کانون سخت اسلام است نه شریعت!
او اظهار کرد: نواندیشان دینی معتقدند تمام چهارچوب شریعت درباب اخلاق باید تعریف شود چون دین اساسا برای دفاع از اخلاق آمده است. منتقدان دینی این دستاوردها را در نظر نمی‌گیرند. درباره حقوق زن نیز باید گفت اشکالاتی وجود دارد؛ ما تفسیرهای فمنیستی از متون مقدس داریم که شامل فمنیست‌های مفسر مسلمان، مسیحی و یهودی می‌شود. ما زنان تحصیل کرده مانند آمنه ودود داریم که می‌گوید ۲۰ سال با قرآن قهر کردم. اما فهمیدم تفسیر قرآن سال‌ها مرد سالارانه بوده و اگر الان بتوانیم تفسیر مجددی داشته باشیم مسایل حل می‌شود. امروز تفاسیر مجدد از قرآن باعث بازنگری شده است در حالیکه ناقدان تعمدا به سوی تفاسیر مدرن از قرآن نمی روند و ما را متهم می‌کنند که می‌خواهیم چیزی را بزک شده تحویل بدهیم در حالیکه اینگونه نیست و این تفاسیر جدید باید خوانده و بررسی شود.
این پژوهشگر دینی گفت: نکته بعدی این است که درباره احکام این است که با معرفت گذشته می‌خواهیم دوره جدید را بررسی کنیم و برعکس باید پویایی مدام معرفت دینی را در نظر بگیریم. الان برخی نواندیشی دینی را ممکن نمی دانند در حالی که درست نیست. پیش فرض این است که دین یک علم است و اگر دین علم نیست باید کنار برود در حالیکه اساسا کتب مقدس کتب علمی، تاریخی و حقوقی نیستند. هیچ پیامبری ادعای علمی بودن ندارند و حتی علم حجابی برای تجربه قدسی است. کتب مقدس ناظر به اخلاق است.
او با اشاره به اینکه ناقدان می‌خواهند به خدای سوراخ‌ها برسند و مدام می‌خواهند خدا را به مثابه یک دانشمند در نظر بگیرند و بعد هرجا که ادعای علمی مطرح کردند بگویند خدا این نیست یادآور شد: نواندیشان دینی می‌گوید ما خدا را خدای رخنه‌ها و سوراخ‌ها ندیدیم که بعد بخواهیم با ادعاهای جدید علمی مدام جا را برای خدا تنگ کنیم.
او بیان کرد: من اینجا به ماکس شلر اشاره می‌کنم. او معرفت را نیل به معرفت مقصود، معرفت ذات به فرهنگ و معرفت رستگاری را از هم تفکیک میکند. همچنین شلر به ترتیب برای این سه معرفت علم، فلسفه و دین را پاسخگو می‌داند. ما به شیوه تقلیل گرایانه می‌خواهیم عقل را تنها به عقل علمی تقلیل دهیم و بعد بگوییم بر اساس عقل علمی دین معنایی ندارد.
به گفته دکتر ثقه الاسلامی، از سوی دیگر ناقدان می‌خواهند روشنفکری دینی را زیر سوال ببرند. روشنفکران دینی به لحاظ نظری به نقد معرفت دینی می‌پردازند و بنیادشان مبتنی بر عقل روشنگری است. آنها از راه دین ارتزاق نمی‌کند و آزاد اندیش‌اند و در پی روشنفکری‌اند و معتقدند جامعه دین دار بهتر از بی دین است و باید مدام احکام دین را بازنگری کنیم.
این محقق در پایان گفت: آنچه در فضای مجازی ذیل نقد دینی مطرح می‌شود به لحاظ علمی نقد نیست و چون منصفانه و علمی نیست راهگشا نیست.
دکتر محمد حسینی مقدم دیگر سخنران این مراسم بود که درباره هوش مصنوعی و آینده‌نگری پیشرفت‌های علمی: سناریوها، چشم‌اندازها و الزامات اخلاقی سخن گفت و افزود: هوش مصنوعی گستره خزنده‌ای در جامعه یافته است و امروز تصور ما از جهان بدون هوش مصنوعی امکان‌پذیر نیست. اراده قدرت جهان بر این شکل گرفته که از ظرفیت‌های هوش مصنوعی برای فهم بهتر واقعیت‌های حاکم بر جهان استفاده کند. با این مقدمه می‌خواهم تاثیرات هوش مصنوعی را در زندگی بررسی کنم.
او با اشاره به تکامل زیستی، فرهنگی و تکنولوژیک در زندگی افزود: امروز افزایش حجم رایانش داده‌ها باعث شده ساحت اکتشافات علمی متحول شود. امروز پژوهش داده‌مدار بر که مبتنی بر داده‌های بزرگ است و می‌خواهد الگو از داده‌ها طراحی کند به پژوهشهای نظریه مدار تغییر پیدا کرده است.
به گفته حسینی مقدم، ما امروز به واسطه هوش مصنوعی امکان به چالش کشیدن پژوهش‌ها را داریم. قانون سرندپیتی در علم باعث شده که دانشمند در فرایند کشف یک کشف تصادفی داشته باشد و هوش مصنوعی می‌تواند معناهای جدید بیشتری را خلق کند.
او با اشاره به کاربردهای هوش مصنوعی در پژوهش گفت: اگر بخواهیم یک دانشمند متخصص را در ایران تربیت کنیم ۲۰ سال زمان نیاز است اما اگر یک دانشمند ربات در چند ساعت قابل ساخت است. ماشین همچنین می‌تواند به تحول فرهنگ علم کمک کند و به محقق در دسترسی به داده‌های مرتبط یاری رساند. علاوه بر این هوش مصنوعی به شفافیت پژوهش، کاهش قبیله‌گرایی تخصصی و ... کمک میکند.
او با بیان اینکه هوش مصنوعی کمک کرده فرهنگ سلبریتی در پژوهش متحول شود و به سوی کسانی برود که امکان استفاده و دسترسی از آن را دارند افزود: امروز بنگاه‌هایی می‌توانند در محاسبات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی وارد شوند که هوش مصنوعی دارند و می‌توانند توسط آن انحصار اطلاعاتی ایجاد کنند. بنابراین برخی از شرکت‌های خصوصی پژوهشی به واسطه هوش مصنوعی از نظر اطلاعاتی از دانشگاه‌ها هم فاصله گرفتند و این باعث شده سهم آکادمی از علم کاهش یابد و انحصار علمی در اختیار شرکت‌ها قرار بگیرد.
دکتر محمد قائم تاجگردون هم در بخش دیگری از این نشست با اشاره به بهبود کیفی تحقیقات هوش مصنوعی در پزشکی از طریق تولید و نگهداری مجموعه داده‌ها مبتنی بر فناوری بلاکچین گفت: من به اهمیت داده در حوزه سلامت اشاره می‌کنم. فرض کنید کشور دچار کرونا شده و حالا اگر داده‌های پژوهش‌ها در این باره قابل اطمینان نباشد می‌تواند باعث تشدید بیماری و مرگ شود. پس باید بتوانیم داده‌های ارائه شده در هوش مصنوعی را برای تحقیقات استفاده کنیم. از این منظر داده‌هایی که در هوش مصنوعی ارائه می‌شود باید قابل انکار نباشند پس می‌توانیم به صحتشان اعتماد کنیم.
او با اشاره به تحقیقات در حوزه سلامت با استفاده از هوش مصنوعی گفت: ۱۴ هزار مقاله در این باره تولید شده و رشد نمایی در این باره مشاهده می‌شود. حریم خصوصی، امنیت، رضایت‌مندی آگاهانه بیماران، عدالت و برابری در ارائه داده‌ها و مالکیت معنوی داده‌ها از جمله چالش‌های مرتبط با داده‌های حوزه سلامت با استفاده از هوش مصنوعی است.
او با اشاره بلاک چین‌ها در این باره اضافه کرد: بلاک چین در حوزه ارز دیجیتال استفاده می‌شود چون قابل اعتماد است و بنابراین از این فناوری می‌توان در حوزه سلامت نیز استفاده کرد. امروز سیستم‌های بلاک چین مبتنی بر داده‌های پزشکی در سطح دنیا در حال افزایش است.
دکتر تاجگردون بیان کرد: ما فرایند ده مرحله‌ای برای استفاده از بلاک چین در حوزه سلامت و پزشکی طراحی کردیم. گام اول آماده سازی داده‌هاست و ما داده‌ها را از طریق منابع معتبر استخراج می‌کنیم و بعد باید گمنام‌سازی هم صورت گیرد. در نهایت کنترل‌سازی داده هم ارائه می‌شود. بعد این داده‌ها وارد بلاک چین و لیبل‌گذاری می‌شود.
دکتر اباذر اشتری نیز در ادامه این نشست مقاله خود با عنوان مسئولیت اجتماعی مراکز پژوهشی به مثابه اخلاق سازمانی در فضای مجازی ارائه کرد و با طرح این سؤال که اساسا مسئولیت اجتماعی مراکز پژوهشی در فضای مجازی چیست؟ گفت: چرا یک بار مسئولیت اجتماعی برای دانشگاه در نظر گرفته شده؟ چون دانشگاه امکان‌هایی دارد که می‌تواند این مهم را محقق کند.
او با اشاره به ضرورت پرداختن به مسئولیت اجتماعی در علم افزود: ما سندهای مختلفی مانند سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را داریم که ضرورت این موضوع را مشخص میکند. از سوی دیگر ما با کلان روندهایی هم در این باره مشاهده می‌کنیم مانند تغییر رویکرد به سوی اقتصاد دانش بنیان، بیکاری فارغ‌التحصیلان، نبود برنامه‌ریزی منسجم بودجه‌ای در دانشگاه‌ها، افزایش فاصله حقوق و مزایای هیئت علمی داخل و خارج از کشور، شکاف بین هیئت علمی پژوهشی و آموزشی، سرعت بالای تغییرات در حوزه علم و فناوری و منسوخ شدن برخی رشته‌ها، رفتن مراکز پژوهشی به سوی کار آفرینی و نوآوری و حل نیازهای جامعه و تغییر شیوه‌های آموزشی و پژوهشی.
به گفته او، مراکز پژوهشی ذیل دانشگاه تغییر ماهیت داده‌اند و اسم‌شان را مراکز رشد گذاشتند و برون دادهای خود را در فضای مجازی ارائه می‌دهند. میدان کاربردشان هم در همین فضاست. بنابراین مانند گذشته نیست و بازیگران مختلفی در این عرصه کار می‌کنند. امروز پژوهشگران به صورت میان رشته ای و گروهی کار می‌کنند. مراکز صنعتی از این پژوهش‌ها حمایت می‌کنند.
دکتر هدایت کارگر شورکی دیگر سخنران این پنل در ادامه درباره اخلاق آموزش و پژوهش در عصر همگرایی فناورانه سخن گفت و بیان کرد: در آینده ممکن است فرایندهای مانند پژوهش و آموزش در آن جایی نداشته باشد. نظام اخلاق تحت تاثیر نظام علم و فناوری است و امروز رویکردهای چون همگرایی فناورانه مد نظر است. در این جریان جدید چهار جریان فناوری اطلاعات، نانو فناوری، زیست فناوری و علوم شناختی خاص قرار است با هم ترکیب شوند. انسان در آینده به حدی از فناوری دست پیدا میکند که می‌تواند اجزای تشکیل جهان دهنده دنیا را از نو بسازد.
او با اشاره به اینکه جهان همگرا مجالی برای حضور پدیده‌هایی چون اومانیسم، سرمایه‌داری و ... نمی‌گذارد و هویت جدیدی را در این باره تعریف میکند یادآور شد: فرایندهای همگرا می‌توانند شیوه‌های جدیدی از اقتصاد را طراحی کنند. بنابراین در اسناد راهبری ناظر به آموزش وپرورش باید ناظر به فناوری‌های همگرا بازنگری صورت بگیرد.
دکتر حسین ابراهیم آبادی نیز سخنران پایانی این پنل بود. او با بیان اینکه زود است ما درباره اخلاق آموزش و پژوهش در فضای مجازی صحبت کنیم چون اخلاق آموزش و پژوهش ترم جدیدی است گفت: روانشناسان اجتماعی می‌گویند اینکه ما در چه زمان و مکانی و با چه ترکیبی از انسان‌ها صحبت می‌کنیم در ارزیابی یک اموزش و پژوهش مهم است چون نسل امروز بسیار با گذشته متفاوت است.
او افزود: اخلاق در بستر اجتماعی شکل می‌گیرد و امر اجتماعی امروز تحت تاثیر تغییرات نسلی معنا می‌شود امروز نسل جدید هیچ چیز را جدی نمی گیرد این نسل در فضای مجازی زندگی میکند و اساسا مفاهیم دیگری برای این نسل قداست ندارد. حالا این نسل در دانشگاه امروزی آموزش می‌بیند.
او ادامه داد: به نظر می‌رسد خود فضای مجازی محیط ژله ای است و از سوی دیگر این نسل هم زیست بوم ویژه خودش را دارد. این نسل وارد فضای مجازی لانه سازی کرده و حالا اگر بخواهیم از اخلاق در این فضا صحبت کنیم کار سختی است.
دکتر ابراهیم آبادی با بیان اینکه برنامه درسی یکی از ساخت‌یافته‌ترین برنامه‌های موجود است و در این ساخت اخلاق به معنای ارزشی آن را تعریف کردن کار سختی است گفت: در آموزش سنتی و مجازی ما با یک وارونگی مواجه هستیم در فضای سنتی معلم عاملیتش بالاست اما در فضای مجازی برعکس است. نمره در فضای سنتی ارزش زیادی دارد اما در فضای مجازی نمره شاید به معنای گذشته نباشد.
به گفته این استاد دانشگاه، در فضای مجازی که شبکه خودش عاملیت دارد و رفتار و کنش فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد باید تعریف مجددی از اخلاق داشت.
او یادآور شد: ما دانش و تجربه کافی برای طراحی الگوهای اخلاقی در فضای مجازی را نداریم و باید دراین‌باره با توجه به رابطه انسان و فناوری تلاش‌های بیشتری را انجام داد.
دفعات مشاهده: 52 بار |
دفعات چاپ: 20 بار |
دفعات ارسال به دیگران: 0 بار |
0 نظر
آخرین مطالب سایت