معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم با تأکید بر ضرورت آمادگی برای مواجهه با شرایطی کاملاً متفاوت در دانشگاهها در دوره پساکرونا از مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی خواست با تهیه بستههای سیاستی قابل ابلاغ و ارائه گزارش های مدیریتی به رؤسای دانشگاهها به بازآرایی ساختاری دانشگاهها در ورود به فضای جدید کمک کند.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر عبدالحسین کلانتری که روز یکشنبه ۲۸ آذرماه به مناسبت هفته پژوهش از مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی بازدید داشت، طی سخنانی در نشست حضوری و مجازی اعضای هیأت علمی و کارکنان مؤسسه اظهار داشت: باید بپذیریم که دیگر به دانشگاه ماقبل کرونا باز نخواهیم گشت و با شرایط فرهنگی، اجتماعی ای کاملاً جدید، دانشجویان و فضایی کاملاً متفاوت از لحاظ مناسبات استاد و دانشجو و … مواجه خواهیم بود که لازم است تمهیداتی متناسب با این فضای جدید را مهیا کنیم.
وی گفت: در بازدیدی که از برخی دانشگاهها داشتم رؤسای دانشگاههایی بودند که همچنان منتظر بازگشت به شرایط سنتی هستند در حالی که بازنگری در تمام برنامهریزیها و ایده پردازیها در خصوص شرایط آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و … دانشگاه ها کاملاً ضروری است.
دکتر کلانتری با اذعان به این که در شرایط پیش از کرونا نیز در حوزه مدیریت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و دانشگاهها خصوصاً در بدنه کارشناسی درک کافی از تحولات پیچیده و تأثیرات عمیق فضای دیجیتال بر حوزه فرهنگ و دگرگونی حکمرانی این حوزه وجود نداشته است، اظهار داشت: در این راستا از مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی انتظار میرود ارائه گزارشهای مدیریتی به رؤسای کل دانشگاهها و تبدیل یافتههای تحقیقات به بستههای سیاستی قابل ابلاغ را بیش از پیش مورد توجه قرار دهد.
دکتر حسین میرزائی، رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری هم با خیرمقدم و تشکر از دکتر کلانتری و گزارشی مختصر در خصوص روند ارتقای این مؤسسه از ساختار پژوهشکده پیشین اظهار داشت: مجموعه تلاشها و پیگیریهایی که طی ۱۷ سال گذشته در پژوهشکده انجام شده و گسترش دامنه مطالعات ما با تأسیس دو گروه جدید مطالعات علم و فناوری و مطالعات ارتباطات و فضای مجازی در کنار چهار گروه پیشین در موافقت شورای گسترش با ارتقای ساختار این مؤسسه مؤثر بوده است.
رئیس مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با اشاره به طرح مؤسسه برای تأسیس مرکز رصد فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی کشور تا سال ۱۴۰۱ اظهار داشت: با توجه به این که پایان نامههای دانشجویی از مهمترین منابع تحقیق در حوزه دانشگاه و آموزش عالی هستند، توافقاتی در زمینه دسترسی به این پایان نامهها با مؤسسه ایرانداک صورت گرفته است.
وی از معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم درخواست کرد با پیگیری این مسأله در شورای معاونین وزارت عتف، دسترسی بهینه به این اطلاعات را تسهیل کند.
دکتر میرزائی در ادامه با اشاره به رویکرد محوری مؤسسه به دو حوزه فرهنگ دانشگاهی و مسئولیت اجتماعی دانشگاه اظهار داشت: رویکردهای مختلفی مثل دانشگاه کارآفرین و … وجود دارد که به نوبه خود ارزشمند و اثربخش هستند؛ اما به اعتقاد من، دانشگاه اجتماعی، رویکردی فراتر از آنهاست و اگر بتوانیم با حمایت معاونت فرهنگی و اجتماعی این رویکرد را در دستور کار دانشگاهها قرار دهیم، اقدام بسیار ارزشمندی خواهد بود.
دکتر کلانتری با استقبال از طرح راهاندازی مرکز رصد فرهنگی اجتماعی آموزش عالی بر تجمیع همه ظرفیتها و یکپارچگی سامانههای رصدی و دیتاسنتری در این حوزه تأکید و تصریح کرد: در ایجاد سامانههای رصدی باید به حوزههایی نظیر دادهکاوی و کلان دادهها هم توجه کرد.
وی در پایان با اشاره به مطالب مطرح شده در خصوص مشکلات و موانعی تأمین اعتبارات لازم برای برگزاری جشنواره تحقیقاتی فارابی که دبیرخانه آن در مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی مستقر است، اظهار داشت: با بازاندیشی در مدل جذب اعتبارات این جشنواره و اتخاذ تدابیری مثل واگذاری تأمین اعتبار جوایز به برخی نهادهای متولی آن حوزهها- البته نهادهایی که قصد دخالت در روند ارزیابی و انتخاب برگزیدگان را ندارند- میتوان هزینههای برگزاری جشنواره را تأمین کرد.
پیش از سخنان دکتر کلانتری، معاونان آموزشی- پژوهشی و اداری – مالی مؤسسه و مدیران و برخی اعضای هیئت علمی گروههای مختلف مطالعاتی مؤسسه و نیز دبیر شورای علمی جشنواره بینالمللی فارابی به بیان نقطه نظرات و دیدگاههای خود پرداختند.
دکتر رضا ماحوزی، معاون آموزشی – پژوهشی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با خیرمقدم و آرزوی موفقیت برای دکتر کلانتری در مسئولیت معاونت فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم به سابقه فعالیت وی در این مؤسسه در سالهای گذشته اشاره و اظهار داشت: مأموریت اساسی مؤسسه، شناسایی مسائل آموزش عالی با ورود به متن دانشگاه و ارائه راهکارهایی مؤثر برای رفع این مشکلات است.
وی با اشاره به فعالیت شش گروه مطالعاتی در مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و طرح تأسیس مرکز رصد فرهنگی آموزش عالی در مؤسسه اظهار داشت: این مرکز که امیدواریم در سال آینده افتتاح شود با نظارت گروههای مطالعات اجتماعی و مطالعات فرهنگی مؤسسه فعالیت خواهد داشت.
وی در خصوص فعالیتهای آموزشی و انتشاراتی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز خاطرنشان کرد: مؤسسه دارای ۵۶ دانشجوی تحصیلات تکمیلی است که ۳۸ نفر آنها فارغ التحصیل شدهاند. انتشارات مؤسسه هم تاکنون بیش از ۵۰۰ اثر را در قالب تألیف، ترجمه و گزارش ارائه کرده است. در کنار این، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران (۵۳ شماره تاکنون) و فصلنامه مطالعات میان رشتهای در علوم انسانی (۵۲ شماره تاکنون) توسط مؤسسه منتشر میشود که فصلنامه مطالعات میان رشتهای در علوم انسانی چندین سال در فهرست نشریات علمی – پژوهشی برتر کشور از نظر ضریب تأثیر قرار داشته است. از سال ۹۷ تاکنون نیز ۱۴ شماره خبرنامه الکترونیکی تهیه شده است که این خبرنامه ترویجی فعالیتهای محتوایی مؤسسه را به سایر دانشگاههای کشور اطلاعرسانی کرده است.
معاون آموزشی پژوهشی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی تصریح کرد: مؤسسه علاوه بر برگزاری جشنواره بینالمللی تحقیقاتی فارابی و نشستهای مختلف آن، سالانه همایشهای علمی متعددی را برگزار و از همایشهای بسیاری حمایت میکند. تنها طی کمتر از دو سالی که با پاندمی کرونا مواجهیم بیش از ۳۰۰ نشست تخصصی در حوزههای مختلف به صورت برخط (آنلاین) برگزار کردهایم که علاوهبر مواردی که اختصاصا توسط مؤسسه انجام شده است، بسیاری دیگر در همکاری با معاونتهای مختلف وزارت عتف و دفتر امور زنان وزارتخانه و انجمنهای علمی خصوصاً انجمن جامعه شناسی ایران و معاونت زنان و امور خانواده ریاست جمهوری بوده است. برگزاری ۲۰ نشست تخصصی «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی» با همکاری معاونتهای فرهنگی، آموزشی، پژوهشی، دانشجویی، اداری مالی و نشر دانشگاهی نشان از رویکرد مؤسسه به تسری نگاه فرهنگی و اجتماعی به حوزههای مختلف نظام علم و آموزش عالی کشور دارد.
ماحوزی با اشاره به این که هر یک از اعضای هیئت علمی پژوهشگاه، میزهایی تخصصی و شبکهای از همکاران و همفکران در دانشگاههای مختلف دارند، اظهار داشت: مؤسسه توجهی جدی به همکاریهای علمی بینالمللی دارد به طوری که برای حمایت جدی از حضور اعضای هیئت علمی در مجامع بینالمللی، مبلغی را علاوه بر سقف پژوهانه، به این منظور اختصاص داده است. مؤسسه همچنین در نمایشگاههای داخلی و خارجی هم مشارکت و حضور فعالی داشته و دارد.
وی خاطرنشان کرد: مؤسسه دارای ۲۷ عضو هیئت علمی مستقر است که ۹ نفر دارای درجه دانشیاری، ۱۶ نفر استادیار و دو نفر مربی هستند. مؤسسه همواره تلاش دارد تا زمینه استفاده حداکثری از دستاوردها و تولیدات علمی همکاران را در حوزههای مختلف معاونت فرهنگی و اجتماعی فراهم کند و امیدوار است سمت و سوی نگاهها در سطح معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت عتف هر چه علمیتر و کارشناسیتر باشد و لذا از هرگونه همکاری با هر دو دفتر معاونت مزبور استقبال میکنیم.
آقای علی میرزایی، معاون اداری و مالی مؤسسه هم با ارائه توضیحاتی در خصوص توسعه زیرساختها و تجهیزات ارتباطات مجازی مؤسسه طی پاندمی کرونا و انجام عمده فعالیتها در این بستر اظهار داشت: مؤسسه در حال حاضر دارای ۳۸ همکار غیر هیأت علمی است که ۲۳ نفر رسمی یا قراردادی و بقیه شرکتی هستند. طی چند سال اخیر نه تنها تعداد اعضای غیر هیئت علمی مؤسسه افزایش نیافته که حتی کاهش هم پیدا کرده است.
دکتر عباس کاظمی، مدیر گروه مطالعات فرهنگی و سرپرست گروه مطالعات ارتباطات و فضای مجازی مؤسسه هم ضمن معرفی اعضای هیئت علمی این دو گروه و زمینههای تحقیقاتی آنها اظهار داشت: با همه فعالیتهایی که در مؤسسه شده همچنان احساس میکنیم که کاری که میکنیم در سطح وزارتخانه کمتر دیده میشود و امیدواریم از طریق یافتههای پژوهشی و شرکت در جلسات مشورتی و سیاستگذاری با معاونت فرهنگی و بخشهای مختلف وزارت علوم همکاری بیشتر و مؤثرتری داشته باشیم.
کاظمی در ادامه در بیان برخی دغدغههای خود در خصوص فضای فرهنگی دانشگاهها که به باور وی حتی پیش از پاندمی اخیر کرونا هم به شدت نیاز به بازتعریف داشته اظهار داشت: پژوهشهای انجام شده در دنیا نشان میدهد در آینده پس از پاندمی کرونا هم تأثیرات کرونا بر زندگی ما تا مدتها ادامه خواهد داشت و فعالیتهای آموزشی در خوشبینانهترین حالت، همزمان به صورت حضوری و مجازی خواهد بود.
در سالهای اخیر خصوصاً پس از شروع پاندمی شکل جدیدی از فعالیتهای دانشجویی را در قالبهایی مثل فعالیت میکروسلبریتیها مشاهده میکنیم که به نحو روزافزونی بر فضای فرهنگی دانشگاهها اثرگذار هستند.
دانشیار مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی تصریح کرد: با توجه به تسلط بیشتری که دانشجویان بر فضای مجازی دارند شاید بهتر باشد از خود آنها به عنوان کارشناسان فرهنگی دانشگاه استفاده کنیم. کارشناسان فرهنگی کنونی به شدت نیازمند بازآموزی هستند تا تحولات جدید در عرصه فرهنگی را بشناسند. با تحول در فرم و محتوای فعالیت فرهنگی، فعالیتهای دانشجویی اغلب در قالبهای جدید مثل پادکست و استوریهای اینستاگرام- که اثرگذاری آن چند برابر پستهای اینستاگرام است- انجام میشود و قالبهای قدیمی اثرگذاریای بر فضای دانشگاه ندارند.
وی خاطرنشان کرد: هدف گروه مطالعات فرهنگی، بررسی شیوههای مختلف فعالیتهای فرهنگی در دانشگاههاست و در گروه مطالعات ارتباطات و فضای مجازی هم بر حوزههای جدید مثل تحولات شبکههای اجتماعی، شکاف دیجیتالی و آزادی آکادمیک و علوم اجتماعی محاسباتی تمرکز داریم تا در شناخت قالبهای جدید فعالیت فرهنگی به مدیران فرهنگی کمک کنیم.
دکتر خدیجه کشاورز هم ضمن معرفی اعضای هیئت علمی گروه که به گفته وی، تنها گروه مطالعات زنان حوزه آموزش عالی کشور است که به طور متمرکز به حضور زنان در آموزش عالی خصوصاً از جنبههای فرهنگی و اجتماعی میپردازد، اظهار داشت: بررسی جنبههای مختلف حضور زنان و دختران در آموزش عالی مثل عدالت جنسیتی در آموزش عالی، بررسی زیست فرهنگی اجتماعی دختران دانشجو، چالشهای استادپژوهشگران زن، مناسبات میان جنسیتی، بحث مهاجرت و خصوصاً مسائل دانشجویان افغانستانی، جنسیت و بینالمللی شدن آموزش عالی از جمله دغدغهها و زمینههای مطالعاتی همکاران این گروه است و در عین حال بر پرهیز از مرکزگرایی و انعکاس مشکلات و مسائل زنان دانشگاهی در استانهای مختلف کشور تأکید داریم.
کشاورز در پایان، تلاش برای غنا بخشیدن به ادبیات حوزه زنان دانشگاهی را از دیگر رویکردهای فعالیت گروه عنوان کرد.
دکتر سید عبدالامیر نبوی، عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی و دبیر شورای علمی جشنواره بینالمللی فارابی هم با بیان این که جشنواره فارابی یک ظرفیت عظیم در اختیار وزارت علوم، خصوصاً معاونت فرهنگی و اجتماعی است که با شبکه گسترده استادان و محققان علوم انسانی در داخل و خارج از کشور ارتباط داشته باشد، گفت: از دل بحثهایی که در گروههای علمی پانزدهگانه جشنواره شکل گرفته بود، طرح تأسیس شبکه نخبگان علوم انسانی با حضور برگزیدگان دورههای مختلف جشنواره مطرح شد که تا پیوند و اثرگذاری آنها در حوزه سیاست گذاری را تقویت کند.
نبوی در ادامه به موضوع پایین بودن مبلغ جایزه نقدی برگزیدگان جشنواره فارابی اظهار داشت: طبیعی است که مبلغ فعلی برای تقدیر از اساتید پیشکسوت علوم انسانی که دهها سال از عمر خود را صرف اعتلای علوم انسانی کشور کرده اند مناسب نیست و حتی اثری در بهبود زندگی مادی دانشجویان جوان که بخش زیادی از برندگان جشنواره را تشکیل میدهند ندارد که امیدوارم معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در کنار تشویق معنوی، اثرگذاری جایزه در زندگی مادی برترینهای تحقیقات علوم انسانی کشور را هم مورد عنایت بیشتر قرار دهد.
دکتر حسین ابراهیمآبادی، مدیر گروه مطالعات آینده نگر مؤسسه هم اظهار داشت: آیندهنگری در دنیا به عنوان یک رشته مجزا وجود ندارد. معمولاً برخی افراد در رشتههای مختلف وجود دارند که در دغدغهشان آینده پژوهی است و سالها در این حوزه کار میکنند. تعداد افرادی که در این حوزه در ایران کار میکنند هم انگشت شمار است چه برسد به حوزه تخصصی آینده نگری علم و آموزش عالی؛ با این حال، رفته رفته در گروه مطالعات آیندهنگر مؤسسه این زمینه شکل گرفته و امیدواریم این گروه بتواند به برنامه ابلاغی وزارت عتف مبنیبر آینده نگری دانشگاههای کشور کمک کند.
وی با اشاره به ارتباط تنگاتنگ حوزههای آینده پژوهی، مطالعات بین رشتهای و سیاستگذاری، پیشنهاد کرد با همکاری معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و کمک دانشگاهها، مطالعاتی در خصوص چشمانداز آینده فعالیتهای فرهنگی در دانشگاهها صورت گرفته و نسبت به بازآرایی برنامهها و فعالیتهای این حوزه اقدام شود.
ابراهیم آبادی که معتقد است در آینده، بحث آموزش از دانشگاه خارج میشود و دانشگاهها صرفاً محلی برای تبادل دانش و محتوا و فرهنگ خواهد بود، توجه مدیران و سیاستگذاران به اتفاقات پیش رو را ضروری ارزیابی کرد.
دکتر جبار رحمانی، مدیر گروه مطالعات علم و فناوری هم با بیان این که کمتر از دو سال از تشکیل این گروه گذشته اظهار داشت: مسأله اصلی اعضای هیئت علمی گروه، فهم و تبیین سیاستهای خودمحور در علوم اجتماعی، رویکردهای غلبه تکنوکراسی در سامانه علم و سیاستگذاری و سهم و جایگاه علوم انسانی در استارتاپهاست. در کنار این با سفارش ترجمه برخی آثار، سعی داریم ادبیات حوزه جامعه شناسی علم و فناوری را هم توسعه دهیم.
رحمانی در پایان با بیان این که فرهنگ ضمنی نامرئیای در حوزه علم و فناوری در کشور حاکم است و دلالتهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خاص خود را دارد، اظهار داشت: سعی داریم علاوه بر ارزیابی انتقادی از وضع موجود، راهکارهایی را هم ارائه بدهیم که در حوزه سیاستگذاری مؤثر باشد.
دکتر محمدرضا کلاهی، مدیر گروه مطالعات اجتماعی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی هم گفت: وقتی از مطالعات اجتماعی صحبت میکنیم دو معنا بیش از دیگر معانی حضور دارد: یکی بررسی موضوعات اجتماعی که در حوزه فعالیت ما، آموزش عالی و زیست دانشجویی است یعنی به جنبههای انسان شناسی و جامعه شناسی علم و آموزش عالی میپردازد. معنای دیگر مطالعه دانشگاه به عنوان یک نهاد اجتماعی در دل جامعه ایران است. پاسخ به سئوالات دسته اول، نیازمند نگاه کلان از منظر دوم است.
کلاهی خاطرنشان کرد که براساس این رویکرد، بخشی از دستاوردهای مطالعات این حوزه هم معطوف به حل مسائل و مشکلات روز و بخش دیگر معطوف به تولید ادبیات در حوزه مطالعات اجتماعی علم و فناوری است.
در ادامه این نشست، دکتر فلاحتی، عضو هیئت علمی گروه مطالعات زنان با تأکید بر ضرورت توجه ویژه معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به مسائل زنان دانشگاهی گفت: دهه ۱۳۷۰ دوره رشد فزاینده حضور زنان در آموزش عالی بود که در دهه ۱۳۸۰ به اوج رسید اما این روند از سوی برخی مسئولان به نادرست به عنوان تهدیدی علیه کانون خانواده و … تلقی شد و اولویتهای معاونت فرهنگی وزارت علوم هم به رفع این نگرانیها معطوف شد. البته در دولت دوازدهم در دوره معاونت دکتر غفاری با تحولی جدی در نگاه به زنان مواجه شدیم که نگاه پرابلماتیک پیشین به حضور زنان در آموزش عالی را به نگاه حمایتی و ترویج تغییر داد.
وی با بیان این که نرخ بیکاری زنان دانشآموخته دانشگاهها، سه برابر مردان است، اظهار داشت: این مسأله نشان میدهد که زنان، جویای کار هستند ولی بازار کار انسداد دارد. در این راستا در دولت قبل دو طرح ملی اجرا شد، یکی طرح ملی کمند (رویداد کار، مهارت و نوآوری دانشجویان دختر) که با حمایت معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت ریاست جمهوری در امور زنان به منظور توانمندسازی و مهارت آموزی دانشجویان دختر اجرا شد و طرح موفق دیگر اعطای جایزه زن در علم بود.
فلاحتی در پایان از معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم خواست که نگاهی توانمندساز به زنان دانشگاهی داشته باشیم چرا که به تعبیر وی، زنان به اندازه کافی از نگاه پرابلماتیک حاکم بر این حوزه آسیب دیدهاند.
دکتر بادامچی، عضو هیئت علمی گروه مطالعات علم و فناوری هم گفت: با تغییر ساختار وزارت فرهنگ و آموزش عالی و تشکیل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به نظر میرسد معاونت فرهنگی این وزارتخانه نتوانسته در مقیاس کلان خود را متناسب با مأموریتها و ساختار جدید این وزارتخانه تغییر دهد. در حال حاضر، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با جهتگیریهای کاملاً فناورانه و اقتصادی خود از حوزههای فرهنگی غافل مانده که معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم میتواند این خلأ را جبران کند.
وی پیشنهاد کرد که معاونت فرهنگی و اجتماعی بحث الزامی کردن پیوست فرهنگی برای پروژههای فناوری و نوآوری را دنبال کند تا هم معاونت و هم محققان این حوزه از این ظرفیت جدید بهرهمند شوند.
دکتر مهدی حسین زاده، یکی دیگر از اعضای هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی هم با اشاره به تجربه زیسته خود در دوره دانشجویی و مطالعاتی که در میز تخصصی خود در زمینه وضعیت گروههای مختلف دانشجویی انجام داده، اظهار داشت: گروههای دانشجویی که پیش از پاندمی کرونا در شرایطی بحرانی بودند در حال حاضر در رکود مطلق هستند. این بیانگیزگی و عدم اقبال دانشجویان به فعالیت در گروههای دانشجویی که عامل آن تنها دانشجویان و شرایط درون دانشگاه نیست، توجه جدی مدیران فرهنگی آموزش عالی را طلب میکند. بدیهی است که این بحران با برگزاری چند مراسم و جشنواره رفع میشود و توجه و تمرکز جدی معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم به علل و راهکارهای رفع این مشکل کاملاً ضروری است.