حرکت پروسه ای جهانی شدن بر حرکت پروژه ای آن غلبه دارد

EN fa

پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی

در هفتمین نشست از سلسله گفت و گوهای انتقادی ارغنون خرد مطرح شد؛ حرکت پروسه ای جهانی شدن بر حرکت پروژه ای آن غلبه دارد

| تاریخ ارسال: 1401/6/16 |

به گزارش روابط عمومی و اموربین الملل موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی هفتمین نشست از سلسله گفت و گوهای انتقادی در باب علوم انسانی «ارغنون خرد» با عنوان آینده جهانی شدن روز سه شنبه ۱۵ شهریور ماه با حضور حجت‌الاسلام رضا غلامی و حسین سلیمی در محل موسسه برگزار شد.

سلیمی در ابتدای این نشست در تعریف جهانی شدن گفت: ابتدا باید بدانیم ماهیت پدیده های اجتماعی چیست و آیا می توان آن را مهندسی کرد؟ نگاهی در دوران مدرنیزم به وجود آمد که می گفت می شود مهندسی اجتماعی کرد. گویی جامعه یک ماشین است که می توان آن را ساخت و طراحی کرد.
او ادامه داد: جامعه بشری و انسان خصوصیات آن را ندارد که آن را بتوان سازماندهی کرد. هر جایی که بشر خواسته پدیده های اجتماعی را مهندسی کند فاجعه به بار آورده است بنابراین ماهیت پدیده های اجتماعی پروژه نیست.
این استاد دانشگاه با اشاره به تفکر توهم توطئه افزود: این تئوری می گوید هر چه ما امروز هستیم چیزی بوده که عده دیگری خواستند در حالی که این دست کم گرفتن انسان است. چطور می شود در جامعه ای که عده ای انسان ها دائم برهم تاثیر می گذارند این کار را بکنند.
سلیمی عنوان کرد: متاسفانه ما در ایران تفکر صفر و صدی داریم! البته عده ای نشستند درباره برنامه ریزی جهانی می کنند اما آیا نتیجه اش همان چیزی است که خواستند؟ الان اجماعی بین نظریه پردازان جهانی شدن به وجود آمده است. من درباره جهانی شدن کتاب درسی نوشتم اما اگر جهانی شدن را فشردگی فضای روابط اجتماعی بدانیم و اگر روابط اجتماعی از قبل وابسته به جغرافیا نبود، امروز عده ای برای اجتماع درست کردن نیاز به جغرافیا ندارند. پس اگر فشردگی روابط اجتماعی را جوهر جهانی شدن بدانیم نمی توان نگاه پروژه ای به آن داشت.
سلیمی با بیان اینکه یکی از مراحل تکامل عقلایی تاریخ بشر جهانی شدن است و بشر به این تکامل تاریخی رسیده است توضیح داد: اگر اکثر کتاب های جهانی شدن را بررسی کنید می بینید که جهانی شدن با آمریکایی شدن و کوکاکولایی شدن فرهنگ اجتماعی تفاوت دارد. جهانی شدن از جا کنده شدن پدیده های اجتماعی است که ممکن است موجب احیای پدیده های بومی شود.
او در پاسخ به این سوال که آیا جذابیت غربی موتور محرکه جهانی شدن است توضیح داد: باید دید آیا می توان پدیده ها را به شرقی و غربی تقسیم کرد؟ به طور مثال فوتبال آیا پدیده غربی است؟ یک پدیده ای در یک جای دنیا به وجود می آید و گسترش می یابد. غذاهای چینی چرا به گستردگی مک دونالد نمی شود؟ چون مک دونالد با طبع انسان ها بیشتر سازگار است بنابراین مهم است در فرایند جهانی شدن چه چیزی ارائه می شود!
به گفته سلیمی، تعزیه در جامعه ایرانی داشت می مرد اما در فرایند جهانی شدن به سراغ تعزیه آمدند و سنتی ترین تعزیه پردازان ایرانی را برای معرفی به جهان بردند.
او گفت: کتابی درباره جهانی شدن و فرهنگ جهانی هست که می گوید فضای جهانی یک سوپرمارکت درست کرده و باید دید چه کسی در آن کالای بهتری ارائه می کند! درست است یه عده در حال نقشه کشیدن هستند اما در نهایت مخاطب است که انتخاب می کند.
سلیمی ادامه داد: اروپایی ها حضور فست فود ها را مصداق تهاجم فرهنگی می دانستند و باید توجه داشت که اصل غرب در اروپاست و شیوه غذا خوردنشان متضاد با آمریکاست. بنابراین نمی توان گفت مک دونالد برای غرب است!
این استاد دانشگاه عنوان کرد: من معتقدم باید درباره معنای غرب فکر کرد که چیست؟ آیا مک دونالد را باید پدیده غربی بدانیم یا یک کالایی در جهان غرب که گاهی سودمند هست یا خیر؟
کتابی با نام عصر جهانی هست که درباره واژه جهانی شدن می گوید و تاکید می کند شهری شدن و مدرنیزاسیون به معنای مدرن شدن است. باید بین جهانی شدن و جهانی سازی تفاوت ایجاد کنیم. در جهانی شدن تلاش برای جهانی سازی هست اما همه آن نیست. در این کتاب بیان می شود در بین ادیان گسترش اسلام یکی از شاخص های جهانی شدن است اما چرا آیین های دیگر نمی تواند؟ چون استعداد جهانی شدن ندارد!
این استاد دانشگاه با بیان اینکه پدیده هایی در عرصه جهانی جذاب می شوند که استعداد جذابیت داشته باشند و انسان مدرن آن را بپذیرد یادآور شد: به همین دلیل وقتی امر بومی جهانی به وجود می آید گفته می شود اگر پدیده ها نتوانند به لباس محلی دربیایند موفق نمی شوند. به طور مثال تویوتا می گوید ما تابع مصرف کنندگان هستیم پس می بینیم عرب ها چگونه ماشینی دوست دارند و بعد آن طور می سازیم به همین دلیل بزرگترین سازنده ماشین است.
او افزود: وقتی ما از پدیده از جاکندن حرف می زنیم به آن چیزی اشاره می کنیم که گیدنز می گوید؛ یعنی اگر پدیده ای نتواند از جا کنده شود جهانی نمی شود.
سلیمی با بیان اینکه جهانی شدن امروز مایه های برون رفت از مدرنیته را فراهم می کند گفت: جهانی شدن شرایط تغییر بنیادین و برون رفت از مدرنیته را آماده کرده است. امروز ما بحران بین منافع ملی و منافع جهان سرمایه داری را داریم و دولت ملت ها با این تضادها رو به رو هستند و جهانی شدن به همین دلیل ما را به سوی فراسوی جهان می برد.

او گفت: در برخی از تولیدات جهانی شدن نمی توان شرقی و غربی کرد. آمریکایی ها به دلیل فقدان تمدن هویتشان را با سبک زندگی آمریکایی تعریف می کنند. کمپانی های آمریکایی هم به این دلیل سعی می کنند این سبک زندگی را ترویج دهند اما بخشی از غرب هم با این وضعیت مشکل دارد.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: فضای جهانی ابزاری به ما می دهد که بدون آنها نمی توانیم فرهنگ خود را ارائه کنیم. از سوی دیگر ما می توانیم قرائت بومی از فضای جهانی داشته باشیم.
سلیمی گفت: اگر موجودیت فرهنگی مانند دین وارد فضای جهانی شدن شود با مخاطرات و ابزار جدید مواجه می وشد و اتفاقا امکان ارتقا پیدا می کند در نهایت اما عقلانیت در تشیع ما ارتقا یافته و امکان عرضه جهانی می یابد.
این استاد دانشگاه با اشاره به انتقادات نسبت به جهانی شدن توضیح داد: البته منتقدان زیادی نسبت به جهانی شدن وجود دارد اما صرف قرار گرفتن در فرایند جهانی شدن به معنای عقب مانده شدن نیست البته گاهی کشورها دچار مشکلاتی می شوند اما همیشه این طور نیست.
غلامی نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه جهانی شدن را هم گرایی کشورها و مردم جهان می داند گفت: بدین معنی که صرفا پدیده زیر چتر دولت ها نیست بلکه دولت ملت ها برای رسیدن به توسعه و صیانت از آن از جهانی شدن عبور می کنند.
او با اشاره به اینکه در اینکه اصل جهانی شدن طبیعی و پروسه ای است نمی شود تردید کرد عنوان کرد: جهانی شدن مولود رشد چشم گیر و برق آسا علم و فناوری در دنیاست. البته شاید بشر بیرون از اتمسفر مدرنیسم می توانست به نوعی از همگرایی جهانی دست یابد اما هیچ عاملی به جز مدرنیسم نمی توانست به این همگرایی جهت و سرعت دهد. هر نوع پیشرفتی لزوما وابسته به مدرنیسم نیست اما آنچه امروز از جهت سرعت و گستردگی آن را می بینیم محصول مدرنیته است اما خارج از آن هم بشر می توانست به نوعی از هم گرایی برسد که بلوغ مدنی تصور می شود. اوج بلوغ جامعه مدنی این است که بشر به نوعی از همگرایی برسد.
به گفته رئیس موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، پروژه ای دیدن جهانی شدن به عنوان پدیده‌ای مستقل از جهانی شدن معنایی ندارد. چون برخی تصور کردند وقتی می گوییم جهانی سازی از پدیده دیگری نام می بریم در حالی که این دو یعنی جهانی شدن و جهانی سازی، دو روی سکه هستند. نظام سرمایه داری حیات خودش را در گرو جهانی شدن می داند و تلاش کرده از این روند طبیعی به نفع خودش استفاده کند.
به همین دلیل می شود کارنامه جهانی شدن و جهانی سازی غربی را در این زمینه بررسی کرد.
او یادآور شد: شاید در گذشته این میزان شواهد نبود که نتوان پروژه ای شدن جهانی شدن را اثبات کرد اما در واقع از سوی دیگر جهانی شدن مرحله ای از رسیدن به همگرایی است.
غلامی در ادامه با بیان اینکه حرکت پروسه ای جهانی شدن بر حرکت پروژه ای شدن آن غلبه داشته است عنوان کرد: ما در گذشته تصور می کردیم جهانی شدن سرنوشت محتومی است اما برخی مانند هانتینگتون از چند جهانی شدن حرف زدند!
به گفته او، جهانی شدن یک امر طبیعی و پروسه ای و یکی از نشانه های بلوغ تمدنی انسان معاصر است هر چند ما اختلافاتی در حوزه معرفت شناسی داریم اما نمی شود جهانی شدن را بلوغ تمدن مادی ندانست.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه نظام سرمایه داری به دلیل نیازش به جهانی شدن تلاش کرده از این پروسه و واقعیت طبیعی حداکثر نفع را ببرد اما به نتیجه مطلوب خود نرسیده است عنوان کرد: فرهنگ وقتی غالب شد جذاب هم است. پدیده جهانی شدن مولفه اصلی اش فرهنگ به معنای اعم آن است. فرهنگ خودش جهانی شدن را به وجود آورده و سوار آن است. فرهنگ غالب امروز فرهنگ غربی است که جذابیت های ذاتی و برنامه ریزی هایی برای تحمیل خودش با دنیا داشته است. غربی ها صرفا عرضه کننده فرهنگ شان در فضای آزاد نبودند بلکه برنامه ریزی گسترده ای برای تحمیل فرهنگشان به دیگران داشته اند که به اهداف نظام سرمایه داری بر می گردد. البته بسیاری از سنت ها در جهانی شدن امکان احیا دارند به شرط اینکه قابلیت عرضه داشته باشند.
او افزود: این برنامه ریزی را خود غربی ها تایید می کنند و غربی ها این برنامه ریزی را از طریق رسانه، هنر، صنایع فرهنگی و هنری، اقتصاد، صنعت، فناوری و ... انجام دادند. امروز وقتی ماشین ظرفشویی می خرید فرهنگش را با خودش می آورید.

غلامی گفت: در دهه های اخیر این ها سهم قابل توجهی در تحمیل نرم خودشان داشتند. وجهی از تحمیل نرم این است که شما را در شرایطی قرار می دهند که برای حفظ حیات و کرامتتان از آن پدیده استفاده کنید و از سوی دیگر آزادی تامل را از شما می گیرند تا شما با سطحی از ناهوشیاری آن پدیده را بپذیرید.
او در ادامه سخنانش با اشاره به اینکه جهانی سازی توفیقاتش کم بوده و به همین دلیل نظریات جایگزین داده شده است توضیح داد: جهانی شدن فرصت ها و تهدیدهایی مانند حذف شدن فرهنگ ملی و دینی در فرهنگ مسلط، کاهش آزادی اعم از سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و ... را دارد اما میزان استفاده از فرصت های آن نیز کم نیست و این در گرو ظرفیت استفاده از این فرصت هاست. بنابراین یک کشوری که ضعیف است بیش از این که از فرصت هایش استفاده کند از تهدیدهایش بهره می گیرد. مثلا wto که طی سال های اخیر ولع پیوستن به آن داشتیم را درست است که فرصت هایی را در اختیار کشورهای در حال توسعه قرار می دهد اما مانند رینگ بوکس می ماند که دو فرد با دو وزن متفاوت در آن می جنگند و ما اساسا آنجا نقش تماشاچی داریم تا بازیگر.

او گفت: اکنون فوکویاما بحث پایان تاریخ خودش را پس می گیرد چون بخشی از اهدافشان در مدرنیسم و جهانی شدن به نتیجه نرسیده است. الان دوباره ملی گرایی در حال زنده شدن است. اگر این جهانی شدن به نتیجه می رسید ما شاهد احیای فاشیسم یا ملی گرایی نبودیم. جنبش وال استریت تا حد زیادی سرکوب شد چون شعار اصلی اش عدالت بود. اینکه می بینید این میزان نظریه پردازان لیبرالیسم علاقه به آشتی عدالت و لیبرالیسم دارند برای خروج از این بن بست است چون جهان آمادگی شورش علیه وضعیت فعلی را دارد.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: در کشور ما وقتی از جهانی شدن حرف زده می شود نگاه جانبدارانه ترویج می شود عمده کتاب های جانبدارانه ترجمه شده است و نقد جهانی شدن اگرچه در جهان وسیع است اما چندان انعکاس نیافته است.
غلامی با بیان اینکه جهانی شدن با تاریخی شدن و موزه ای شدن فرهنگ ها مشکلی ندارد و اساسا ممکن است یونسکو تسهیلاتی هم بدهد تاکید کرد: اما اگر فرهنگی در برابر جهانی شدن یا مدرنیزاسیون مانع ایجاد کرد با آن برخورد می کنند فرهنگ شیعی در جهان معترض است و بنابراین با آن برخورد پروژه ای شده و این برخورد ادامه دارد. پس اگر فرهنگ شیعه موزه ای شود از آن حمایت هم می کنند!
او درباره فضای مجازی هم گفت: در گذشته امکان ارتباط گسترده با دیگران نبود اما امروز هر کسی می تواند از این فضا استفاده کند چون فضای مجازی انحصار رسانه های جدید را شکسته با این وجود میزان آزادی در اینجا سقف دارد! مثلا در اینستاگرام اگر پایتان را در کفشش کنید با شما برخورد می کند. ما در خصوص فضای مجازی به چه کسی می تواینم اعتراض کنیم؟ خود اروپایی ها هم ناراضی هستند و به آنها فشار آوردند که یک سازمانی ایجاد شود که در یک روند دموکراتیک فضای مجازی ادامه یابد.
غلامی در پایان عنوان کرد: جهانی شدن وفاق و امید به زندگی مصطلح را به وجود آورده و فرصت های زیادی را ایجاد کرده اما نوعی دلزدگی فزاینده را در بخشی از جهان نسبت به جهانی شدن و کنار گذاشتن سنت مشاهده می کنیم به همین دلیل نوعی رجوع نسبت به سنت هم حس می کنیم.
او یادآور شد: امروز مدرنیزاسیون نتوانسته به تکامل برسد. فوکویاما البته معتقد است غرب قله است اما اذعان کرده پیش بینی اش برای رسیدن به قله درست نیست. بنابراین من این دلزدگی را جدی می دانم و معتقدم اگر فضای جهانی باز شود ما فرصت های دیگر را می بینیم.

فایل صوتی آلبوم تصاویر

سایر مطالب این بخش | نسخه قابل چاپ | ارسال به دوستان |