پنل سوم همایش «سنجش و ارزیابی آیین نامه ارتقاء اعضاء هیات علمی‌دانشگاه‌ها» روز گذشته سه شنبه سوم خردادماه با دبیری رضا صمیم در تالار فارابی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد. 
ماندانا تیشه یار در ابتدای این پنل با بیان اینکه بین المللی سازی در غرب پدیده تازه ای است اما در مشرق زمین فرصت های زیادی برای سفر به نهادهای علمی در خارج از کشور از سوی متفکران وجود داشته گفت:  به طور مثال در جندی شاپور شیراز اینگونه تعاملات وجود داشت. همچنین متفکرانی چون ابن سینا و ابوریحان بیرونی نشان دادند برای کسب علوم مختلف به کشورهای دیگر سفر کرده اند. اما پدیده بین المللی شدن امروز معنای دیگر دارد.
او ادامه داد: امروز گاهی بین‌المللی سازی با هدف تجاری سازی علم یکسان گرفته می شود و دانشمندان به عنوان کارگزاران سیاستمداران به شمار می آیند. امروز رابطه نامتقارنی بین شرق و غرب در تعاملات علمی وجود دارد در حالی که قبلا غرب بود که از شرق درباره علم وام می‌گرفت.
او با تاکید بر حضور ایران در عرصه جهانی در حوزه علمی عنوان کرد: امروز اگر ایران می خواهد در نظام بین المللی باشد باید بکوشد دانشمندانش صدای آن باشند.
در اسناد بالادستی هم تاکید شده که بین المللی سازی باید جز اولویت باشد و اصلاح آیین نامه ارتقا در همین راستاست.
تیشه یار با اشاره به موارد اصلاحی مرتبط با بین المللی سازی دانشگاه در آیین نامه توضیح داد: هیچ کجا در این آیین نامه اشاره ای نشده که فراگیری زبان انگلیسی وسیله ای برای ارتقا است. همواره امتیازهای فرهنگی، تربیتی اجتماعی در آیین نامه مرتبط با فعالیت های اساتید در داخل کشور است و فعالیت های خارج از کشور چندان مد نظر نیست. 
این استاد دانشگاه گفت: با توجه به تحولات اخیر و تدریس آنلاین، اساتید ما می توانند در خارج از کشور هم تدریس و سرپرستی پایان نامه را بر عهده بگیرند.  ما سقفی را برای حضور در همایش بین المللی تعریف کردیم. به طور مثال گفتیم تا سقف سه همایش در سال اساتید ما اجازه حضور دارند این در حالی است که ما می خواهیم صدای ایران در جهان باشیم اما گذاشتن سقف سه همایش چیست؟
تیشه یار با اشاره به اینکه پیگیری گرنت های پژوهشی در خارج از کشور یک موضوع دیگر است گفت: الان امتیاز گرفتن گرنت داخلی با خارجی یکسان است و به همین دلیل کسی تمایلی به گرفتن گرنت خارجی ندارد.  همچنین داوری کتاب و مقاله بین المللی امتیاز بزرگی است و الان فرصتی است که استادان ما بتوانند داور بین المللی باشند اما ما برای این هم یک سقفی در نظر گرفتیم.
او با اشاره به ارزیابی ناهمسان اساتید در ماموریت های خارج از کشور توضیح داد: ماموریت استادان در یکسال باید چهارماه باشد در حالیکه می بینیم بیرونی برای تدوین کتابش چندین سال سفر کرد! از سوی دیگر بحث شرایط کار و محیط سخت کاری نیز در آیین نامه در نظر گرفته نشده است ما استادانی داشتیم که برای آموزش زبان فارسی به کشورهایی با شرایط سخت مثل یمن رفتند 
و امتیازشان با استادانی که سفر به کشورهای اروپایی داشتند یکسان است.
او یادآور شد: ما الان می توانیم از کشورهای دیگر اعضای هیئت علمی به صورت آنلاین جذب کنیم اما اکنون در آیین نامه درباره شیوه جذب آنها صحبت نشده است.
محمدرضا مجیدی نیز در بخش دیگری از این پنل با بین اینکه باید به سوی تدوین آیین نامه تخصصی برویم و یک آیین نامه برای همه رشته ها کافی نیست عنوان کرد:
در دو سده اخیر نظام آموزش عالی کشورتغییر یافته است و شیوه های اقتباسی مد نظر است و نیازمند تحول در رویکردها و نظرها هستیم. چهار دهه بعد از انقلاب گذشته و الان نیازمند آسیب شناسی هستیم. البته در این باره کارهای مختلفی صورت گرفته است. 
او افزود: محیط بین الملل ما با تغییرات گسترده رو به رو شده است و مدیریت این حوزه متناسب با منافع و تحولات باید به روز شود. امروز حوزه های مختلف تعامل با دیپلماسی دارند. دیپلماسی تاکنون در کشور محدود به دیپلماسی رسمی دولت بوده در حالی که دیپلماسی بین المللی تنوع دارد.
او با تاکید بر اینکه ما نیازمند دیپلماسی مکمل مانند دیپلماسی حقوقی، پارلمانی، فرهنگی، سیاسی، رسانه ای و گردشگری و ... هستیم عنوان کرد: دیپلماسی دانشگاهی نوعی از دیپلماسی مکمل است و حوزه های مختلف را شامل می شود و ظرفیت های مختلفی در ساحت های بین المللی دارد.
او با اشاره به جملات آیین نامه گفت: در آیین نامه توجه ویژه به زبان فارسی هست اما اساسا این چتر سر مفاد ان باز نشده است. مواد چهارگانه آیین نامه مواردی را نشان می دهد؛ به طور مثال در ماده یک ده بند وجود دارد و حوزه های فرهنگی و اجتماعی را شامل می شود . در بند یک رویکرد ملی است در حالی که ماموریت های انقلاب نشان می دهد امروز نسبتی با ماموریت دانشگاه در دفاع از هویت ملی و زبان فارسی وجود ندارد.
مجیدی گفت: باید زیرساخت فکری و فرهنگی ایجاد شود. اگر ما کتابی را درباره تمدن اسلامی در داخل کشور تالیف کنیم امتیاز دارد اما واقعیت این است جامعه بیرونی ما در این زمینه تشنه تر است! گاهی بسیاری از دیپلمات های فرهنگی ما از دیپلمات های  سیاسی کارامدترند و اگر به خدمت گرفته شوند می توانند راهگشای بسیاری باشد.
به گفته این استاد دانشگاه، بندهای ده گانه ماده یک اعم از تالیف کتاب، مشاوره دانشجویان و ... به گونه ای است که تقویت فرهنگ ملی ما را در خارج از کشور تامین نمی کند. امروز محلات چینی، ادبیات چینی، غذای چینی و ... در جهان معروف است چون آنها توانستند این را در سطح جهانی گسترش دهند اما ما در این زمینه خلا داشتیم. دانشگاه می تواند این خلا را پر کند اما از این ظرفیت استفاده نمی شود.
مجیدی با بیان اینکه یونسکو تربیون و رصد خانه است و حضور ما در این مکان در کرسی های نظریه پردازی و نشست های بین المللی می تواند تاثیرگذار باشد یادآور شد: ما بارها در یونسکو درباره اسلام هراسی و ایران هراسی نشست و همایش گذاشتیم. از سوی دیگر اگر در ماده دوم آیین نامه نگاه کنیم می بینیم که باید در حوزه های آموزش و پژوهش در بخش مجازی فرصت داشته باشیم. 
به گفته اوف در ماده سوم هم باز نیازمند بازنگری هستیم و ما نیازمند عضو شدن در انجمن های بین المللی هستیم و بورکراسی ما در این باره تسهیل کننده نیست.
او با اشاره به اینکه باید پیوست بین المللی به آیین نامه وجود داشته باشد و کارگروه تخصصی بین المللی برای بازنگری آن پیشنهاد شود و فراخوانی داده شود و به اعتبار رشته ها و حوزه ها باید بازنگری شود توضیح داد: میتوان برخی از رشته ها را فقط در حوزه بین الملل توسعه داد. ما باید اول ایرانیان اهل اندیشه را دریابیم بعد سراغ دیگران برویم. ذیل بند سه، تقویت کرسی های نظریه پردازی و تقویت حوزه دانش بنیان در عرصه بین الملل باید مورد توجه قرار گیرد. ما هزاران اندیشمند داریم کی قرار است این‌ها ساحت بین الملل بیابند؟
مجیدی گفت: ما وقتی مسیر تولید علمی مشترک تعریف کنیم آن وقت می توانیم شاهد تعامل اساتید داخلی با خارجی باشیم. 
به گفته او، مقوله هویت ایرانی، تقویت زبان فارسی، تقویت اندیشکده ها و موسسات ایرانی در عرصه بین المللی، نمایشگاه و بازارها، نشریات علمی، انجمن علمی ، الحاق به سازمان های بین المللی، تقویت برند ایران، صادرات خدمات فنی و مهندسی، دفاع از نخبگان، جوایز بین المللی و .... از جمله مواردی است که می تواند در تقویت بعد بین المللی سازی در آیین نامه مورد توجه باشد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه برند ایران در فضای بین المللی باید تقویت شود و دانشگاه می تواند نمادی برای برند ایرانی باشد یادآور شد: آیین نامه را باید تخصصی، رشته ای و حوزه ای دید تا مشکلات ما در این زمینه برطرف شود.
اصغر زمانی درباره «نظام ارتقا استادان در دیگر کشورها» سخن گفت و افزود: ایا آیین نامه فعلی را می توان بهبود بخشید؟ عضو هیئت علمی یا مدرس یک عنوان کلی برای مدرسان است. بررسی در نظام آموزش عالی ما و دیگرکشورها نشان دهنده یک طبقه بندی خاص است اما کشورهای دیگر هم ایا همین آیین نامه را اجرا می کنند؟
او با اشاره به مرتبه ها استادی و معیارهای آن گفت: معیارها در حوزه آموزش، پژوهش و خدمات است و اساتید بر این اساس ارزیابی می شوند. در برخی از دانشگاه ها معیارها ضفاف بیان شده و در برخی معیارها کلی تر است. کمیته های ارزیابی وقتی می توانند درست کار کنند که بر اساس صداقت و دقت باشند. اختیار کمیته ها اگر بالاتر برود عدالت هم بیشتر می شود.
او افزود: در انگلستان، آمریکا،  سوئد و ...  مرتبه های علمی نشان می دهد که مرتبه های علمی در ایران شبیه انجاست اما قیمت دستمزدها بسیار متفاوت است. دستیار آموزشی و پژوهشی، کمک مربی، کمک استادیار و ... در نظام آموزشی ما دیده نشده و در ارتقای انها تاثیری ندارد در حالیکه در خارج از کشور اینگونه نیست. در آمریکا، کره جنوبی و هند از این مرتبه ها استفاده می شود. 
او ادامه داد: ما اینجا بیشترین بار را روی اعضای هیئت علمی می آوریم و تبدیل  به دستگاه تولید مقاله شدیم در حالیکه اثربخشی نداریم و به گرفتن فاندهای بین المللی فکر نکردیم.
زمانی با بیان اینکه ما انگیزه بخشی و خدمات خوب به اعضای هیئت علمی نداریم افزود: در آیین نامه خیلی این مد نظر نیست در بحث ارتقا، انتشار مقاله و کتاب و ... در خارج از کشور مورد تاکید است و خدمات آموزشی و پژوهشی هم دارند.
او با اشاره به تجربه زیسته اساتید امریکایی گفت: آیین نامه ما برای اعضای آموزشی و پژوهشی جداست و باید توجه به کارکردها و ماموریت های دانشگاهی داشت. امروز رشته های مقاله خور با رشته های غیر مقاله خور یکی شده و ما این آیین نامه را به همه رشته ها تسری دادند، در حالیکه در امریکا رشته های متفاوت آیین نامه های مختلف دارند و یک موضوع را به تمام اعضا و هیئت علمی ها تسری نمی دهند!
زمانی گفت: گاهی وزن فعالیت اساتید یکسان نیست و باید در آموزش، پژوهش و خدمات دست گروه ها و دانشگاه ها برای ارزیابی اساتید باز باشد.  همچنین اساتید مالزی می گفتند بحث خلاقیت و نوآوری در روند امتیازدهی اساتید بسیار موثر است و فرد خود ارزیابی دارد و بعد اساتید دیگر ان را ارزیابی می کنند.
او افزود: همچنین در کشورهای اروپایی پژوهشگر را جدا از عضو هیئت علمی آموزشی می بینند و بر همین اساس ارزیابی می شوند. بنابراین هر کدام از اساتید در حوزه های خود سنجش می شوند. در کانادا حتی در درون گروه ها میزان دریافت دستمزد و ... هم متفاوت است.
او با بیان اینکه دانشگاه های ما بیشتر آموزش محور است اما آیین نامه ارتقا خاص برایشان طراحی نشده است یادآور شد: در بخش پژوهشی نیز کیفیت کارها چندان مورد توجه نیست و بیشتر در این باره هم کمیت محور هستیم.
او اضافه کرد: توجه کلیدی به مسایل خاص در کشورهای دیگر مد نظر است اما آیین نامه انگیزه بخش نیست و حتی با اسناد بالادستی کشور هم در تناقض هستیم. فعالیت های تیمی ما در آیین نامه حمایت نمی شود اما در کشورهای دیگر اینگونه نیست.
به گفته زمانی، بحث شهرت ملی در کشورهای دیگر در ارتقا مورد توجه است یعنی فرد آیا به عنوان یک فرد شهره در اجتماع علمی خود تبدیل شده است؟ اما ما اینگونه نیستیم.  معیارهای ارتقا در کشورهای دیگر به صورت عینی است اما در آیین نامه ما نیست.
او تاکید کرد: خوب است برای هر دانشگاه، هر رشته، حتی در درون گروه ها آیین نامه های خاص داشته باشیم. باید به دانشگاه اختیار بدهیم تا بر اساس اسناد بالادستی حرکت کنند. ما باید متناسب با ماموریت هیئت علمی و محل خدمتش و بازخوردش حقوق بدهیم. 
او گفت: باید کلیتی از آیین نامه در راستای حرکت با اسناد بالادستی باشد و از طرفی به دانشگاه ها اختیار بدهیم و در عین حال از آنها برای انتخاب معیارها پاسخگویی بخواهیم.
رضا صمیم دیگر سخنران این پنل بود. او با بیان اینکه به شدت دراین بحث طرفدار وجود آیین نامه ارتقا است افزود: چون اگر آیین نامه وجود نداشته باشد مقررات و نظم و سامانی هم نیست. برخی از اساتید طرفدار مقررات زدایی هستند در حالی که مقررات سامان می دهد از سوی دیگر طرفدار سخت گیری در آیین نامه هم هستم چون ارتقا مقوله کیفی و نه کمی و در تحولات کیفی نمی شود اسان گرفت.
او با اشاره به اینکه سنت اروپایی در ارتقا بسیار سخت گیر است و باید از سخت گیری ارتقا دفاع کرد افزود: اما منطق حاکم بر ارتقا از استادیاری به دانشیاری و دانشیاری به استادی یکی است. ضرورت اصلاح آیین نامه ایجاب می کند منطق این دو بخش باید جدا باشد.
صمیم گفت: به هر حال در دانشیاری به استادی منطق خیلی کیفی است. فرد در خارج از کشور رساله ای می نویسد که نشان دهد لیاقت پروفسور شدن دارد و بدون راهنما یک رساله می نویسد. این رساله باید در روش، ایده و ... نوآوری و هدف داشته باشد و باید اجتماع علمی را در این باره قانع کند. این در حالی است که ما بدون اقناع اجتماع علمی استاد می شویم! با وارد کردن چنین چیزی در داخل ایران می شود این منطق را در تبدیل دانشیاری به استادی می توان حاکم کرد.
عضو هیئت علمی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی گفت: حتی کسانی که شکست می خورند در مرحله استادی در خارج از کشور اخراج نمی شوند بلکه بر می گردند به حالت دانشیاری و باز کوشش می کنند تا پروژه خود را به سرانجام برسانند. آیا ما در ایران می توانیم این کار را انجام بدهیم؟ ضرورت این کار احساس می شود. 
او یادآور شد: البته ما در نظام غیر مدرن اموزش عالی این تجربه را داشتیم به طور مثال در حوزه، فرد وقتی به این نتیجه می رسید که می تواند مجتهد شود باید این را به اجتماع علمی قانع کننده نشان دهد.
به گفته صمیم، احراز مرتبه استادی باید از حالت اداری آن خارج شود و باید دستورات لازم برای حاکم کردن این منطق صادر شود.
ماحوزی نیز در این پنل طی سخنانی گفت: ما نمی توانیم مساله تولیدات پژوهشی و ارزیابی آن را خارج از اقتصاد آن ببینیم. شبکه بزرگی وجود دارد که بر اساس آن استاد، دانشجو و ... منفعت خودشان را می برند.
او یادآور شد: از سوی دیگر نظام تعجیلی برای اساتید وجود دارد که باید برای گرفتن ارتقا طی ۵ سال امتیازات لازم را کسب کنند تا معیشتشان حفظ شود. این گونه می شود که یک نظام غیر دانشگاهی بر نظام دانشگاهی حاکم می شود.
او گفت: نظام ارتقا مانع از این می شود که یک استاد به صورت خوشه ای با گروه و دستیارانش ارتقا یابند و همه سیستم فردی دیده می شود.
ماحوزی گفت: دانشگاه ها باید استقلال برای تعیین معیارهای  ارتقا داشته باشند تا بسیاری از این مسایل حل شود.
رفیع زاده عضو هیئت علمی دانشگاه امیر کبیر نیز در این پنل گفت: من از جنبه رشته فنی نگاه می کنم و حدود ۱۵ سال در کمیته های ارزیاب هستم. 
او با اشاره به تاریخچه آیین نامه های ارتقا بعد از انقلاب فرهنگی گفت: در سال ۶۶ اولین آیین نامه تدوین می شود و بعد بر اساس آن چندین بار آیین نامه اصلاح و ابلاغ شدند. طولانی ترین مدت آیین نامه ۷ سال بوده است. تعداد ماده ها سه ماده بوده و از سال ۸۹ یک ماده هم اضافه می شود.
او با تشریح مواد مختلف آیین نامه گفت: لزوم بازنگری در برخی از این مفادها دیده شود.  به نظر می رسد گاهی اساتید آیین نامه را دستشان می گیرند و شروع به پرونده سازی جهت گرفتن امتیازهای لازم می کنند و اینگونه می بینیم که در برخی از موارد امتیاز آور فقط فعالیت می‌کنند و به عبارتی تمام تخم مرغ ها را در یک سبد می گذارند.
رفیع زاده گفت: در اغلب دانشگاه ها به گونه ای عمل شده که احساس می شود پرونده های ارتقا بر اساس مقاله است که درست نیست و باید اصلاح شود.