پنل نخست همایش «سنجش و ارزیابی آیین نامه ارتقاء اعضاء هیات علمی‌دانشگاه‌ها» روز گذشته سه شنبه سوم خردادماه در تالار فارابی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد. 
محمدرضا عیوضی در این نشست با موضوع «سناریوهای آینده علم و تاثیر آن در شاخص‌های ارزیابی فعالیت‌‌های علمی» سخن گفت و افزود: موضوع آینده علم تابعی از ترکیب چند مفهوم کلیدی است که از بین آنها دانشگاه ها و پژوهشگاه و موسسات مهم هستند. دانشگاه ها با سابقه طولانی به عنوان نهاد تولید علم به کار خودش ادامه می دهند. عوامل بسیاری چون انقلاب چهارم صنعتی، بحران های جهانی و ... دانشگاه را تحت تاثیر قرار می دهد و از این رو سناریوی آینده پیش روی  علم بحث مهمی است. 
او با بیان اینکه سناریوهای پیش روی علم در سه رویکرد کلان تعریف می شود افزود: یکی ترسیم سناریوها بر پایه نهادها و مسائل حکمرانی است. دوم بر پایه فناوری و سوم بر پایه مسئولیت اجتماعی. از سوی دیگرسناریوهایی دیگری نیز در این باره مانند سناریو خدمت به جوامع محلی، مسئولیت عمومی جدید، آموزش عالی در امتداد گذشته و ... مطرح می‌شود.  هر کدام از این سناریوها چراغی است که راه آینده را برای علم مشخص می کند.
عیوضی با تاکید روی سناریوی مسئولیت اجتماعی در ارتقای اساتید و ذی نفعان عنوان کرد: برای توجه به این سناریو یازده موضوع و نکته را بیان می کنم. نخست اینکه ما باید تصویر بزرگ ازآیین نامه ارتقا داشته باشیم چون تصاویر کوچک ما را محدود می کند. باید ببینیم مساله و مشکل ما در آینده چیست و چه چشم اندازی برایآیین نامه داریم. پس باید تصویر روشن از نظام اموزش عالی داشته باشیم. ما در ادبیات دینی هم همین معنا را داریم که ارتقا یعنی ایا کسانی که می دانند با نمی دانند یکسان هستند؟ ما باید در درون این تصویر نظام نخبگانی را پرورش دهیم چون امروز به نظام مزایایی بیشتر بها دادیم! 
به گفته این استاد دانشگاه، دومین موضوع لزوم دیدن فرایندها و برون دادها برای رسیدن به آن تصویر بزرگ است. تقلب دلیل شکست یک جریان است و باید درباره بیراهه رفتن ها در مفادآیین نامه توجه کرد. موضوع سوم توجه به اثر بخشی علم و نهادهای آن است.آیین نامه ارتقا چه قدر می تواند به اثر بخشی علم در جامعه و پیش برد سناریوی مسئولیت اجتماعی اساتید کمک کند؟ در پاسخ به این سوال پیشنهاد می کنم سرمایه گذاری در جهت اثر بخشی مبتنی بر نیازهای جامعه باشد.
عیوضی نکته چهارم را توجه و دقت به زنجیره ارزش ها در نهاد علم است دانست و یادآور شد: این زنجیره دلالت بر نظریه هایی دارد که رابطه عرضه و تقاضا را تنظیم کند. نهاد علم باید پاسخ گویی مناسب به عرضه و تقاضا داشته باشد. امروز درآیین نامه فقط موضوع عرضه است. ما به نیازهای نسل های دیروز و امروز و فردا توجه نمی کنیم و به همین دلیلآیین نامه در جامعه سرگردان است و با صنعت و جامعه و ... ارتباط ندارد. امروز بایدآیین نامه به ایده ها و طرح های جدید برای پاسخ به نیازهای جامعه توجه کند.
او با اشاره به دیده بانی نیاز مشتریان است درآیین نامه توضیح داد: باید سامانه دیده بانی وزارت علوم برای کسب جلب رضایت مشتریان وجود داشته باشد و درآیین نامه مورد توجه قرار گیرد.توجه به استقلال عمل دانشگاه بر حسب ماموریت هایش است یکی دیگر از نکات است. لزوم دیده بانی فرایندها و برون دادهای دانشگاه با هدف دستیابی به رسیدن به آن تصویر بزرگ بر پایه مسئولیت اجتماعی از دیگر نکات مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
عیوضی با بیان اینکه ما در انزوای جهانی نیستیم و کرونا این را نشان داد  چون همه درگیر یک موضوع واحد شدیم عنوان کرد: در نظام بین الملل لزوم توجه به یاددهی و یادگیری مهارت ها مهم است و این باید برای جامعه علمی کشور مورد توجه باشد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه لزوم گسترش مناسبات بین المللی باید مورد توجه باشد گفت:  در این باره باید محدودیت های علم در ایران در گذشته را در تجهیز زیرساخت ها مورد توجه قرار دهیم. هیولای پژوهش در مجلات را نباید به آشیانه ای برای سود جویی تبدیل کرد.
عیوضی با تاکید بر اینکه در ارتقاآیین نامه باید توجه به تنوع استعداد افراد در دستیابی به تعالی مد نظر باشد یادآور شد: چون تنوع استعداد افراد در آموزش، پژوهش، نوآوری و خلاقیت باید مورد توجه باشد.آیین نامه ارتقا الان بعد پژوهشی اش از آموزشی متفاوت است. 
او در پایان گفت: لزوم توجه به مسئولیت اجتماعی آخرین نکته ای است که باید مد نظر باشد چون نقش مهمی در اثر بخشی دانشگاه دارد. باید درآیین نامه روی اثر بخشی علم توجه کافی وجود داشته باشد.
سروش قاضی نوری نیز در بخش دیگری از این پنل سخنرانی خود با موضوع «آیین نامه ارتقا و نظام انتظارات درونی و بیرونی» ارائه کرد و افزود:آیین نامه یکی از مهمترین ابزارهای جهت دهی به فعالیت های اساتید است و طی سال های اخیر بارها اینآیین نامه تغییر پیدا کرده اما با همه این تلاش هاآیین نامه ویژگی های دارد و به نوعی یک ریخت گرایی و ایزومورفیسم دارد و همه را یک جور می بیند! چون ادم ها توانایی ها و مهارت های متنوعی  دارند اما ما می خواهیم تن همه یک لباس کنیم! برخی در دانشگاه معلم خوبی اند اما ما شاخص های دیگری در نظر می گیریم و می خواهیم همه را یک شکل کنیم. این شدنی و مطلوب نیست.
او با اشاره به اینکه ما چهارچوبی برای پاداش دهی جمعی نداریم و افراد را ارزیابی می کنیم ادامه داد: در حالیکه از مسئول موسسه انتظار داریم یک مساله کشور را پاسخ دهد بنابراین مساله حل موضوع برای آن رییس موسسه دیده نمی شود.  بنابراین ما ارزشی به کار گروهی و جمعی نمی دهیم و این فردمحوری یکی دیگر از ویژگی هاییآیین نامه است.
قاضی نوری گفت: به جای برنامه محوری وفاداری به رشته ها وجود دارد و دیسیپلین محوری درآیین نامه وجود دارد. ما تقریبا اینآیین نامه را به انواع موسسات تعمیم می دهیم و همه را یک شکل می سنجیم! چون کار موسسات یکسان نیست اما ما اساتید را یک شکل می سنجیم!
او یادآور شد:  البته مقاله جز نظام یادگیری ماست و ما اگر می خواهیم کار علمی یاد بگیریم مقاله نوشتن بخشی از ان است اما ما گاهی موسسه را برای کار دیگری درست می کنیم مثلا کنار نفت موسسه تحقیقاتی برای توسعه فناوری ها درست کردیم بعد می گوییم خوب است که مقالاتشان رشد کرده است!
قاضی نوری گفت: اول باید درباره ماموریت موسسات صحبت کنیم و بر اساس آن ماموریت از ارتقا حرف بزنیم. ما هنوز نمی دانیم ماموریت گرایی چیست و روی آن توافقی وجود ندارد و باید در این باره کاملا مشخص شود که ماموریت گرایی چیست.
به گفته این محقق، ذهن ما ماموریت گرایی را موضوعی می بیند در حالی که منظور این نیست و یعنی من در این سیستم چه بازی باید بکنم و این بازی در رابطه با چه موضوعی باید باشد؟
قاضی نوری در پایان گفت: حوزه تمرکز موسسات پژوهشی متفاوت است و باید این موضوع درآیین نامه ارتقا مورد توجه باشد. یعنی اگر زنجیره ای را در نظر بگیریم پژوهشگاه ها باید در ان جانمایی شوند.
نمازی نیز در بخش پایانی این پنل با اشاره به تاریخ ارتقا در ایران گفت: من از رویکرد مطالعات تاریخی ارتقا استفاده می کنم. در این حوزه سه رویکرد داریم؛ آموزش، خدمات و پژوهش. در گذشته هر یکی از این ها را داشتید ارتقا می یافتید اما به تدریج به دلیل مشکلاتی که به وجود آمد باز شرایط به سویی رفت که برخی به سوی آموزش و برخی به سوی پژوهش رفتند و در ادامه با وجود بحث اقتصاد دانشگاه پژوهش در خدمت پول در آوردن در می‌آید.
او ادامه داد:  بر اساس این موضوع روی موسسات فشار می آید که اگر مقاله تولید نکنند از بین نمی روند. پس از موسسات ضعیف انتظار تولید مقاله می رود. از اساتید هم انتظار می رود تا رسیدن به استادیاری مدام مقاله بنویسند و این باعث پژوهش های بیهوده می شود. ۱۴۰ میلیون مقاله در سال تولید می شود! آیا همه این مقالات فایده دارند؟!   باید تاکید کرد که با توجه به حجم پژوهش ها ممکن است این پژوهش ها به ضد خودش تعریف شود. 
نمازی با اشاره به اینکه پژوهش و ارتقا در دانشگاه بدون کار جمعی معنا ندارد و تک تک و فردی نیست یادآور شد: وقتی اجتماع علمی نساختیم ارتقای هم بی معناست. ما گرفتار جنون شمارش شدیم و یک عمر شمردیم در حالیکه شمردن گاهی واقعیت را نشان نمی دهد!  
او گفت: معیارهایمان باید سوبژکتیو باشد. تبدیل شدن خدمت به کارفرمایی پژوهش یکی دیگر از مشکلات ماست و بسیاری از موسسات چون کارفرمای پژوهش هستند کارمندان پژوهشان در حال تولید هستند.
نمازی با بیان اینکه مطالعات کیفی نشان داده دستمزد شما با آموزشتان نسبت معکوس دارد عنوان کرد: هر چه معلم خوبی باشید در آمد کمتر و هر چه پژوهش بیشتری داشته باشید در آمد بیشتری دارید! به همین دلیل است که استاد برگزیده به معنای ماندگاری در دانشگاه نیست.
او درباره نسبت رشته و تولید مقاله گفت: وقتی رشته ها مقاله خوری اشان کم است با متد به آن تکنیک بخورانید و مقالات بیهوده مدام تولید کنید.
 نمازی درباره عمومی سازی دانش و نسبتش با ارتقا توضیح داد: ما برای علم، علم عمومی و قراردادی می خواهیم یعنی اگر مردم علم ما را بفهمند من باید ارتقا بیابم، اگر مردم نفهمند ما در زمین خودمان بازی می کنیم! الان در خارج از کشور،  سیستم ارتقا ۳۰ درصدش مربوط به عمومی سازی دانش است.
این استاد دانشگاه در پایان گفت: ما می بینیم که مقاله ای که عنوانش «ارتقا در ایران با بحران مواجه است» به انگلیسی نوشته شده است! چرا این موضوع را باید به فارسی ننویسیم؟!  ما دچار دیرماندگی فرایندی هستیم. الان کالایی شدن علم هم مطرح است و بحران تکرار پذیری پژوهش وجود دارد، از این منظر باید پژوهش ها جدید باشد.