به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (پمفات)، چهاردهمین عصرانه از سلسله عصرانه‌های علوم انسانی با حضور و سخنرانی شماری از اساتید و پژوهشگران به بررسی اندیشه‌ها و خدمات علمی دکتر سید ابوالحسن فیروزآبادی اختصاص یافت.
این نشست روز چهارشنبه ۳۱ خردادماه با حضور و گفتگوی جمعی از صاحبنظران با دکتر فیروزآبادی درخصوص حال و آینده فضای مجازی در محل تالار فارابی پژوهشگاه برگزار شد. برنامه عصرانه‌های علوم انسانی هر ماه برای بررسی آرا و اندیشه‌ها و نیز تقدیر از یکی از محققان علوم انسانی و اجتماعی کشور برگزار می‌شوند.
 سیدابوالحسن فیروزآبادی دکترای مدیریت استراتژیک سخنران این نشست بیان کرد: در رابطه با فضای مجازی، ترجیح می‌دهم تصویری ارائه دهم که کلیدواژه‌هایی به دست دهد که اگر پرسش‌هایی می‌خواهد مطرح شود حول این کلیدواژه‌ها باشد. بدون شک فضای مجازی برآمده از فناوری اطلاعات و ارتباطات است. پایه پیشران فضای مجازی، فناوری است. فناوری‌های نوظهور یا همگرا تکنولوژی‌هایی هستند از قبیل پردازش کوانتومی، نانوالکترونیک یا نانو فناوری، بیوفناوری و علوم شناختی و علوم اطلاعاتی.
وی ادامه داد: مجموعه فناوری‌هایی که در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می‌َشود نزدیک به ۲۳۰ الی ۲۶۰ تکنولوژی مشخص و برجسته در این حوزه هست که برای نمونه یکی از آن‌ها لیزر است. بعضی از این تکنولوژی‌ها، تکنولوژی‌هایی هستند که ایجاد مرزشکنی می‌کنند مثل پردازش کوانتومی که بدون شک ما را وارد عصر جدیدی می‌کنند.
دکتر فیروزآبادی گفت: همانطور که بر اساس فیزیک ابتدای قرن بیستم با پدیده لامپ و ترانزیستور مواجه شدیم امروز نیز با موضوع پردازش روبه‌رو هستیم. هر کدام از این‌ها تحولی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات محسوب می‌شود. از این فناوری‌ها به عنوان تکنولوژی همه‌جانبه نیز تعبیر می‌کنند که در حقیقت، پیشران یک عصر است. بنابراین ما نمی‌توانیم فضای مجازی را مورد مداقه قرار بدهیم بدون اینکه به فناوری‌ها بخواهیم تکیه کنیم.
 وی اضافه کرد: بحث دیگری که وجود دارد این است که این فناوری که باعث ایجاد فضای مجازی می‌شود، چه کاری می‌کند ترجیح می‌دهم بگویم که حداقل دو کار بزرگ را انجام می‌دهد. البته تعبیری که می‌کنند از جنس فضای مجازی این هست که این فضا، فضای اقتصادی اجتماعی است. ولی من تعبیرم این است که این فضا مولد اجتماعی شدن است، یعنی به همه چیز رنگ اجتماعی می‌دهد. ابتدای قرن بیستم بشر وارد عصر جدیدی شد که مبتنی بر صنعت بود نه تکنولوژی و جنس و رنگ فضا نیز سیاسی بود. یعنی با جنگ‌های اول و دوم جهانی شروع شد و بعد با جنگ‌های نیابتی و دوران جنگ سرد ادامه پیدا کرد و زمانی جنگ سرد به پایان رسید که عصر فضای مجازی شروع شد.
دکتر فیروزآبادی بیان کرد: جهانی شدن یک پدیده‌ای بوده است که از ابتدای قرن ۱۵ میلادی شروع شده که همراه بوده با جهان‌گشایی‌ها و فتح قاره‌های جدید و توسعه بازارها و امتداد پیدا کردن حکومت‌های غربی در مناطق مختلف جهان. این عصر، بیشتر مبتنی بر توسعه ارتباطات و تلگراف و حمل و نقل بوده است.
وی با اشاره به اینکه در عصر فضای مجازی، سرعت جهانی شدن شدید است بیان کرد: آقای شواپ که یکی از متفکرین حوزه فضای مجازی است می‌گوید اومانیسم قرن بیستمی تبدیل به پست‌اومانیسم شده است. البته توضیح نمی‌دهد که منظورش از پست‌اومانیسم چه هست.
 دکتر فیروزآبادی ادامه داد: من معتقدم که در همه حوزه‌های پستل (ابزار تحلیل محیط) شاهد تحول هستیم. یعنی این جهانی شدن سریع باعث شده که ما در تمام حوزه‌های پستل می‌توانیم کلیدواژه‌هایی را مطرح کنیم که خیلی جدی هستند. در حوزه پی (پلیتیکال سیاسی) ما شاهد ظهور و بروز بحثی به نام قدرت نرم هستیم. این قدرت نرم به مراتب روز به روز، در حال توسعه نقش هست و روز به روز نقشش برجسته‌تر می‌شود. تا حدی که قدرت مرتبه اول می‌شود.
وی افزود: توسعه فضای مجازی مبتنی بر بسط مستمر است و ما شاهد بروز و ظهور قدرت نرم هستیم. این قدرت نرم که قدرتی جهانی است با خصلت شبکه‌ای. در روابط بین‌الملل ما تغییرات اساسی خواهیم داشت. قطعا این توسعه و نقش مبتنی بر کاهش نقش دولت است. توسعه این فضا که در حقیقت بدون اجازه دولت‌ها همراه با اعمال قدرت نرم در حال انجام هست این ایجاب می‌کند که نظام حاکمیتی مورد بازنگری قرار بگیرد. اصولا بسیاری از مفاهیم علوم انسانی باید بازتعریف شود. آزادی، حقوق بشر، حریم خصوصی و ... بایستی تعریف شود.
 فیروزآبادی بیان کرد: در نتیجه ما شاهد بروز و ظهور بحث حکمرانی هستیم که اگر بخواهیم در یک کلمه بگوییم حکمرانی چه هست باید بگوییم حکمرانی همان حاکمیت نرم است. حاکمیت مستظهر به قوای نرم نه مستظهر به قوای سخت. البته ما بحثی به نام فراحکمران داریم که آن را می‌توانیم مستظهر به قوای سخت بدانیم.
وی گفت: بحث بعدی بحث اقتصاد است. ما در این حوزه شاهد ظهور و بروز اقتصاد بسیار وسیعی به نام اقتصاد دیجیتال و اقتصاد خدماتی هستیم که شکل اقتصاد را از اقتصاد صنعتی تبدیل به اقتصاد خدماتی می‌کند همانطور که در عصر کشاورزی هشتاد درصد نیروی کار کشاورز بودند و در عصر صنعتی هم ۷۰ تا ۸۰ درصد نیروی کار صنعت‌کار و کارگر بودند، در عصر فضای مجازی ما با عدد ۷۰ تا ۸۰ درصد شاغل در حوزه خدمات مواجه خواهیم بود. حال این خدمات خدمات ویژه‌ای هستند، خدمات نتورکی و شبکه‌محور هستند با خصایص خاص خود.
دکتر فیروزآبادی ادامه داد: بحث بعدی بحث سوسایتی یا اجتماعی است که به نظر من ما حتی شاهد اجتماعی شدن صحنه سیاست هستیم. یعنی وقتی می‌گوییم حکمرانی حاکمیت نرم هست یعنی همان حاکمیت اجتماعی. بنابراین ما شاهد هستیم که تقریبا همه شئون اجتماعی جهانی می‌شوند و سبک زندگی، سبک زندگی خاصی هست که مربوط به این عصر است. در حوزه تکنولوژی هم ما شاهد ظهور و بروز تکنولوژی‌های خاصی هستیم. اولا، تکنولوژی‌های این عصر برای اینکه مبتنی بر اطلاعات و تولید دانش هست، انسان‌محور است.
وی اضافه کرد: برخلاف تکنولوژی‌های قبلی که برای تسخیر طبیعت با استفاده از نگاه ابزاری و در امتداد قوای انسانی بوده، از همین جهت همراه با توانمندی انسان است. پس ما داریم انسان‌های توانمندی در این فضا خلق می‌کنیم و نکته دیگر این است که دانشی که تولید می‌شود به شدت اجتماعی است. من معتقدم هوش مصنوعی دانش اجتماعی است. نمی‌توانیم بدون دانش اجتماعی هوش مصنوعی را پیش ببریم. هوش مصنوعی داده‌هایی که از جامعه جمع‌آوری می‌کند را پردازش می‌کند. همه این موارد حول انسان می‌چرخد.
شیئی‌شدن انسان در پست‌اومانیسم
دکتر فیروزآبادی بیان کرد: تعبیر من این است که در پست‌اومانیسم ما شاهد شیئی‌شدن انسان هستیم. یعنی انسان در نت‌ورک مانند اشیاء است. در وب ۴ هم همین تعبیر را دارند. یعنی زیست اشیاء با انسان همزمان صورت می‌گیرد. بنابراین تکنولوژی‌های ما اجتماعی است و در این اجتماعی شدن همیشه مولفه دولت به عنوان سلطه بر اجتماع یک مقداری سلبی دیده می‌شود. بنابراین یکی از خصلت‌های تکنولوژی در این عصر دولت‌گریزی است. بنابراین ما شاهد نوعی گریز از مرکز یا سانترالیسم یا گریز از نهادها در حوزه تکنولوژی هستیم.
وی ادامه داد: حال بیاییم از منظر دیگری به فضای مجازی‌ای که این خصوصیات را دارد و ما تعریفش را کردیم نگاه کنیم تا ببینیم وضعیت بازیگرانش به چه صورت است. مدل‌های مختلفی هست که فضای مجازی را تجزیه و تحلیل می‌کند. یک مدل تحلیلی مدل کلارک است.
دکتر فیروزآبادی گفت: غربی‌ها در حوزه مدیریت معتقدند که ما بایستی طرفدار بازار آزاد باشیم چون همه‌چیز در روال بازار آزاد عمل می‌کند. محتوا نیز در فضای بازار آزاد تولید می‌شود. خدمات هم همینطور عرضه می‌شود و کاربر آزاد هست که به هر صورت که می‌خواهد عمل کند. بحث امنیت نیز وجود دارد که امنیت به شدت وابسته به قدرت سایبری است.
وی افزود: ما در زیرساخت‌ها اگر بخواهیم خلاصه و کلیدواژه‌ای حرف بزنیم باید بگوییم که زیرساخت‌ها تشکیل شده‌اند از نرم‌افزارها و سخت‌افزارها و شبکه‌های ارتباطی. شبکه‌های ارتباطی بین کشوری و بین قاره‌ای عمدتا در تملک آمریکایی‌ها است. در حوزه سخت‌افزاری هم سخت‌افزارهای هایتک این فضا با تکنولوژی بالا ساخت اینتل هست. اکثر سخت‌افزارهایی که در شبکه‌های موبایل به کار گرفته می‌شود باز هم در اختیار صنایع آمریکایی است.
دکتر فیروزآبادی اشاره کرد: در حوزه نرم‌افزار هم ما شاهد این هستیم که نرم‌افزارهای عمده فضای مجازی آمریکایی هستند. شاید هم دلیلش این باشد که احداث این فضا توسط آمریکایی صورت گرفته است. آمریکایی‌ها تمهیدات بسیار وسیعی به عمل آورده‌اند هم در حوزه تکنولوژی و هم در حوزه اقتصاد که برتری خودشان را حفظ کنند. در راستای حفظ این برتری نیز از هر گونه مسامحه خودداری می‌کنند.
وی با اشاره به برتری‌خواهی آمریکایی‌ها بیان کرد: نمونه آن در همین فایو جی که مخابرات نسل پنجم است، این‌ها از اینکه چینی‌ها بدون اجازه آن‌ها و زودتر از آن‌ها وارد بازار شدند و در صدد تصرف بازارهای جهانی بودند برخوردی بسیار جدی انجام دادند. یکی از خصوصیات شرکت‌های آمریکایی در حوزه اقتصاد دیجیتال این هست که نفوذشان غیر از چین، ۹۰درصدی است در دنیا. یعنی مایکروسافت و گوگل، نفوذ ۹۰درصدی در دنیا دارند. یعنی یک قدرت نرم سراسری جهانی برای خودشان خلق کرده‌اند.
دکتر فیروزآبادی گفت: این یک استراتژی کاملا مشخصی است که از طرف آمریکایی‌ها دنبال می‌شود تا بتوانند برتری مطلق در حوزه نرم‌افزار های خدماتی و اقتصاد دیجیتال دنیا داشته باشند. نگاه دیگری که در طراحی‌شان داشته‌اند بحث توجه به شکل اقتصاد است که اقتصاد پلتفرمی است. نگاه اقتصاد پلتفرمی تمام آحاد بشر را روی پلتفرم‌ها می‌برد مثل گوگل که به ۷۲ زبان با ابناء بشر در تماس است. یا اینستاگرام که به ۳۲ زبان با بشر در ارتباط است و یک میلیارد کاربر دارد. سیستم عامل مایکروسافت بیش از ۹۰ درصد سخت‌افزارهای دنیا را پاسخ می‌دهد.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم نتیجه‌گیری کنیم باید بگوییم که زیرساخت‌های فضای مجازی چه در حد نرم‌افزارهای سیستم عامل چه نرم‌افزارهای پلتفرم‌های مهم و اپلیکیشن‌های بزرگ، آمریکایی هستند. در حوزه خدمات نیز اقتصاد دیجیتالی و فرم آن نتورکی است و در تمام حوزه‌های مهم، این‌ها، شروع به فعالیت کرده‌اند. وقتی به سیر تحول فضای مجازی نگاه می‌کنیم می‌بینیم که از اطلاع‌رسانی شروع شد و بعد وارد عرصه تعاملی شد که شد موتور جستجو و بعد از آن وارد شبکه‌ها و رسانه‌های اجتماعی شدیم. بعد از رسانه‌های اجتماعی وارد حوزه‌هایی شدند که پلتفرم‌های متعددی در این فضا شکل گرفت و شروع به خدمت‌رسانی تعاملی کرد.
دکتر فیروزآبادی بیان کرد: برآورد من این است که ظرف ۱۰ سال آینده نزدیک به ۴۰درصد از آموزش کشورها بر روی پلتفرم‌هایی صورت می‌گیرد که متعلق به کشور صاحب سرزمین نیست. همین حالا تعداد زیادی پلتفرم آمریکایی وجود دارد که کلاس‌های درس زبان فارسی دارند و گواهینامه نیز می‌دهند و شغل‌یابی نیز می‌کنند. به نحوی ما شاهد این خواهیم بود که یک طبقه جدیدی از نیروی کار شکل خواهند گرفت.
در ادامه این نشست جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد و حضار نظرات خود را نسبت به موضوعات مطرح شده از سوی دکتر فیروزآبادی، عنوان کردند.
|