|
توضیح
|
|
دیباچه پژوهشکدهrnrnعلم‌آموزی و جستجو برای شناخت ناشناخته‌ها از جمله ویژگی‌های هر تمدن و فرهنگ دیرپا و ریشه‌دار است. تمدن‌هایی که از شکوه و جلال تاریخی برخوردارند، بدون استثنا در بخش‌هایی از تاریخ خویش، شکوفایی و پیشرفت‌هایی وسیع علمی را شاهد بوده‌اند و جای تعجب نیست که با غور در تاریخ درمی‌یابیم همان دوره‌های مشخص زمانی بوده است که این تمدن‌ها را به ستاره‌ای درخشان در آسمان حیات بشری تبدیل ساخته است.rnrnدر مقابل، زمانه‌هایی که دولت‌ها یا کشورها به قصد تخریب و غارتگری به سرزمین‌های دیگر حمله کرده‌اند و حتی در این حمله‌ها پیروز شده و کشور مقابل را به اطاعت خویش واداشته‌اند، هرگز به‌عنوان بخش درخشان تاریخ آن کشور ذکر نخواهد شد و در مقابل به‌عنوان نقطه منفی سابقه تاریخی مردمان آن خواهد ماند. پیروزی در میدان‌های جنگ و با کشتار و به اسارت کشاندن دیگران، پیروزی تخریب‌گرانه است و این همان چیزی است که وجدان بشر از آن گریزان است. آنچه بشر می‌جوید، دستیابی به سعادت و شکوفایی همه‌جانبه است و این مهم بیش و پیش از هر چیز از طریق کشف ناشناخته‌ها و تعمق در جهان هستی و تلاش برای برقراری پیوند نوآورانه با آن امکان‌پذیر است.rnrnبی‌دلیل نیست که فرزانه‌ترین فرزانگان هر فرهنگی، در عین گریزان بودن از جنگ و خونریزی اشتیاق فراوان به علم‌آموزی و کاوش در دنیای پیرامونی داشته‌اند و حتی دیگران را نیز همواره بدان تشویق می‌نموده‌اند. از فرزانگانی چون سقراط، افلاطون، بودا، کنفوسیوس و لائو گرفته تا پیامبران و رسولانی چون زرتشت و موسی و برتر از همه آنها رسول مکرم اسلام (ص) که مشتاق‌ترین آدمیان به کسب علم و معرفت بود.rnrnفرهنگ ایرانی نیز که از جمله غنی‌ترین فرهنگ‌های بشری به‌شمار می‌آید و ریشه‌های متمدنانه آن تا مدت‌ها پیش از ظهور بسیاری از تمدن‌های امروزین می‌رسد، از این قاعده مستثنا نیست. حیات ایرانی از همان آغاز با شوق به علم و دستیابی به فنونی که زندگی انسان را در آسایش و آرامش بیشتر قرار می‌دهند عجین بوده است. سیستم‌های آبرسانی شهری شگفت‌آوری که در تخت‌جمشید به کار رفته است و در طراحی عالمانه و کارکرد پربازده آن دست‌کمی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های آبرسانی جهان معاصر ندارد، در کنار آن، تاسیس دانشگاه جندی‌شاپور، به‌عنوان اولین دانشگاه جهان، از جمله نشانه‌های قدمت علم‌آموزی و دانش‌دوستی در میان ایرانیان از دیرباز تاکنون است.rnrnاین مسئله آن‌قدر در ایران باستان اهمیت داشته است که پادشاهی را نمی‌توان یافت مگر آنکه حکیمی فرزانه را به مشاورت و وزارت خود برگزیده باشد و در عمده امور کشورداری و همچنین مباحث نظری درباره معنای حیات و هستی با او به مشورت ننشسته باشد. و البته در میان این وزرا، معروف‌ترین و شایسته‌ترین همان بزرگمهر حکیم است که همواره در طول تاریخ به فرزانگی و فرهیختگی مشهور بوده است. بسط و اهمیت علم و معرفت در ایران باستان تا حدی است که حتی برخی از محققان، اندیشه‌های فلسفی بزرگانی چون افلاطون را متاثر از جهان‌بینی ایرانی می‌دانند که وی (افلاطون) در زمان‌هایی از زندگی خویش با آن قرین بوده است.rnrnورود اسلام به سرزمین ایران نیز نه تنها از شوق ایرانیان به علم‌آموزی نکاست که بر شدت و نیروی آن افزود. تاکیدات مختلفی که در دین اسلام بر اهمیت و میمنت دانش‌جویی و علم‌دوستی شده است همگی شاهدی بر این دعوی‌اند. ورود اسلام به ایران، ایرانیان را با دینی مواجه ساخت که فرستاننده آن، به قلم و آنچه می‌نویسد قسم یاد کرده است. دینی که پیامبر آن در ضرورت کاوش علمی سخنی شگفت‌انگیز می‌گوید و مسلمان را به علم‌اندوزی (حتی اگر منوط به آن باشد که فرد رنج سفر دراز به چین را بر خویش هموار سازد) فرا می‌خواند. این دین، که با جان ایرانی درهم‌آمیخت، نیروی محرک اصلی شکوفایی علمی و فکری پس از آن در ایران و دیگر نقاط جهان اسلام بود. دوران شکوفایی تمدنی در جهان اسلام ـ که شگفت نیست اگر همزمان با دوران اکتشافات و ابداعات علمی و فکری حکیمان مسلمان بوده باشد ـ دورانی است که به شهادت تاریخ با محوریت علم‌دوستی و معرفت‌خواهی مسلمانان همراه بوده است و هر چه تمدن اسلامی و حاکمان آن به جنگجویی و کسب ثروت و قدرت متمایل گشتند، دنیای اسلام نیز در رکود فلسفی و علمی فرو رفت.rnrnایران امروز به دنبال آن است که راه‌های شکوفایی دوباره و تولید علم و دانش را بازپوید و برای این امر ناگزیر از آن است که با بازخوانی انتقادی تاریخ و میراث خویش، ضمن یافتن نقاط قوت و نیروی پیش‌راننده خویش، نقاط ضعف احتمالی و عواملی را که به رکود و رخوت علمی و تمدنی می‌انجامد بشناسد و در رفع آنها بکوشد، در حالی‌که در تلاش برای تقویت نقاط قوت و قدرت خویش است. بازخوانی انتقادی میراث تمدنی سنتی حسنه است که البته در فضای فکری امروزین ایران چندان ریشه ندارد و لازم است برای گسترش و تعمیق آن قدم‌های اساسی برداشته شود. قدم‌هایی که در صورتی که مورد تغافل قرار گیرند و انکار شوند، به موانعی بر سر راه پیشرفت و شکوفایی این تمدن غنی و دیرپا بدل خواهند شد.rnrnکتاب حاضر بررسی برخی از متون و پژوهش‌ها را در بر می‌گیرد که در میراث تمدنی، فرهنگی ایران جای می‌گیرند و هر یک به گونه‌ای بر اهمیت و جایگاه علم‌آموزی در حیات پویای بشری تاکید دارند. متفکران و فرزانگان تاریخی ما، چنان‌که آثار آنها در اینجا مورد کاوش قرار گرفته است، به صور گوناگون به دسته‌بندی و تعریف علوم مختلف دست یازیده‌اند و راه‌های دستیابی به آنها و ثمراتی که هر علم می‌تواند در اختیار اجتماع بزرگ انسانی قرار دهد را با دقت برشمرده‌اند. پژوهشی که اینک پیش روی شماست، همّ خویش را به واسازی و غور در این تبیین‌ها و تحلیل‌ها معطوف ساخته است.rnrnپژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با توجه به اهمیت موضوع و نقش مهم آن در جامعه علمی، پژوهش حاضر را به دانش‌پژوهان و محققان تقدیم می‌کند. امید آنکه این اثر بتواند به اندازه خود اثرگذار و مثمرثمر باشد.rnrn
|
|
میانگین امتیازات:
تعداد آرا: 0
امتیاز دهید:
|
|
