بررسی چالش ها و راهکارهای سنجش کلاس درس الکترونیکی در هفتمین نشست «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی»

هفتمین نشست‌ از مجموعه نشست های ایده‌پردازی «علم و جامعه» با عنوان «از آموزش عالی کلاسیک به آموزش عالی الکترونیکی ویژه فعالیت‌های آموزشی- چالش‌ها و راهکارهای سنجش کلاس درس الکترونیکی» برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی در این نشست که به صورت مجازی برگزار شد، دکتر آیین محمدی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دکتر فریدون شعبانی‌نیا، استاد بازنشسته دانشکده مهندسي برق و كامپيوتر دانشگاه شیراز برای کارشناسان و مدیران آموزشی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور و علاقه‌مندان این حوزه سخنرانی کردند.
دکتر شعبانی نیا، طی سخنانی در این نشست با اشاره به این که در ماه‌های اخیر دائماً از ورود اجباری دانشگاه‌ها و مدارس به حوزه آموزش الکترونیکی به‌عنوان یک فرصت و اتفاق خوب در مسیر توسعه آموزش الکترونیکی در کشور یاد می‌شود، گفت: به نظر من خوشبینانه است که فکر کنیم اتفاقات چند ماه اخیر الزاماً نتیجه خوبی در توسعه آموزش الکترونیکی در کشور داشته باشد. موفقیت در این زمینه شرط و شروطی دارد که از جمله آن‌ها، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی مناسب است. وی با بیان این که بحث آموزش الکترونیکی در ایران به اوایل دهه ۱۳۸۰ برمی‌گردد و با وجود دستاوردهای حاصل شده، رشد کمی و کیفی قابل قبولی در این زمینه حاصل نشده است اظهار داشت: محدودیت‌های ناشی از پاندمی کرونا باعث شده همه دانشگاه‌ها، اقدام به راه‌اندازی دوره‌های آموزش الکترونیکی بکنند که از لحاظ کمی رشد خوبی است اما مهم این است که این دوره‌ها از لحاظ کیفی چه وضعیتی دارند.
دکتر شعبانی‌نیا که علاوه‌بر تجربیات گسترده در زمینه راه‌اندازی دوره‌های آموزش الکترونیکی در شهر شیراز به عنوان قطب الکترونیک کشور، فعالیت‌های قابل توجهی در زمینه مشاوره و کمک به توسعه این دوره‌ها در داخل و خارج کشور داشته است با بیان این که در حال تهیه طرحی راهبردی در زمینه آموزش الکترونیکی در شرایط پساکرونا است، اظهار داشت: در حدود سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ که بحث آموزش الکترونیکی را مطرح می‌کردیم، بخش قابل توجهی از استادان با ما مخالفت می‌کردند که شرایط امروز به مراتب بهتر شده است. امروزه توسعه آموزش الکترونیکی از عهده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به تنهایی خارج است و لازم است، همه نهادها و دستگاه‌های ذی‌ربط از مجلس تا شورای عالی انقلاب فرهنگی و … در این زمینه همکاری مناسبی داشته باشند.
وی خاطرنشان کرد: اگر شرایط کرونا را به‌عنوان فرصتی مناسب برای توسعه آموزش الکترونیکی در کشور غنیمت بدانیم از وجود همه متخصصان و کارشناسان این حوزه فارغ از وابستگی‌ها و گرایش‌های طیفی استفاده کرده و می‌توانیم آموزش الکترونی را به درستی در جامعه پیاده کنیم.
این استاد دانشگاه شیراز تصریح کرد: در رابطه با نحوه سنجش در آموزش الکترونیکی فکر می‌کنم مسئله اساسی، آموزش پرسنل و اساتید است. تجربه نشان داده در نبود مدیریتی قوی و منسجم امکان آموزش مناسب کارکنان وجود ندارد.
وی با بیان این که آموزش و پرورش در زمینه توسعه آموزش های الکترونیکی تا حد زیادی جلوتر از دانشگاه‌ها است اظهار داشت: آموزش و پرورش سیستم متمرکزی را برای ارائه آموزش‌های مجازی مستقر کرده که طبعاً نمی‌توانیم چنین سیستم متمرکزی را در نظام آموزش عالی کشور داشته باشیم ولی می‌توانیم امکانات موجود را تجمیع کنیم. در حال حاضر از نظر امکانات سخت افزاری و نرم افزاری هیچ مشکلی نداریم و حتی در برخی زمینه‌ها، امکانات بیشتری نسبت به کشورهای غربی داریم لذا در صورت آموزش مناسب و مهمتر از آن بهره‌مندی از شبکه ملی می‌توانیم توفیقات خوبی در این حوزه داشته باشیم.
وی در توضیح اهمیت ایجاد شبکه اینترنت ملی گفت: اگر همه امکانات لازم در حوزه مجازی را در اختیار داشته باشیم ولی مدیریت شبکه اینترنت را در اختیار نداشته باشیم به شدت آسیب‌پذیر خواهیم بود. در سرفصل‌های سیاست امریکا آمده که جنگ‌های آینده، جنگ الکترونیک خواهد بود که از جمله زمینه‌های مورد توجه، کنترل سیستم برق دشمن در جنگ است. یکی از دلایل مهمی که هنوز کنترل سیستم برق کشور، هوشمند (اینترنتی) نشده، هم همین است که شبکه در اختیار ما نیست. حتی امنیت سئوالات آزمون‌هایی مثل کنکور سراسری هم به همین اندازه اهمیت دارد؛ لذا لازم است دوستان روی امنیت شبکه اینترنت تأملی داشته باشند.
به گفته دکتر شعبانی نیا، چین و کشورهای اروپایی توانسته‌اند با توسعه سیستم‌های مختلف، سیستم آموزش مجازی متمرکزی را در کشورهای خود پیاده کنند. البته نکته مهم در کنار این مسئله، بحث فرهنگی است.
وی در این زمینه به خاطره‌ای از تدریس خود در دانشگاهی در چین اشاره کرد و گفت: دو سال پیش به صورت حضوری در دانشگاهی در چین، درس سیگنال سیستم را تدریس می‌کردم و سال گذشته هم دوره مشابهی را برگزار کردم که به دلیل شیوع کرونا قرار شد، امتحان دانشجویان به صورت مجازی با استفاده از کیوکیو و زوم گرفته شود. وقتی معدل نمرات آزمون مجازی را با نمره‌های آزمون حضوری دو سال پیش مقایسه کردم، معدل نمرات دانشجویان در آزمون مجازی کمی کمتر از آزمون حضوری دو سال پیش بود که نشان می‌داد دانشجویان در آزمون تقلب نکرده‌اند. متأسفانه مقداری در این زمینه‌های فرهنگی در کشور مشکل داریم که وابسته به مسائل اقتصادی است.
استاد دانشگاه شیراز خاطرنشان کرد: در حال حاضر بسته‌هایی در کشورهای چین و آمریکا در حال تهیه است که امکانات سخت افزاری و نرم افزاری و تضمین امنیت سنجش را دارد و البته در کنار آن مسئله فرهنگی بسیار مهم است. در کنار این، بحث آزمایشگاه‌های مجازی هم هست که در این زمینه عقب ماندگی زیادی داریم.
وی در پایان با بیان این که بسیاری از کشورها از سال‌ها پیش، مجازی‌سازی سیستم‌های آموزشی را آغاز کرده‌اند و موفق هم بوده‌اند، اظهار داشت: طبق تعریفی که من دارم، آموزش الکترونیکی تبدیل سیستم حضوری به مجازی است و این طور نیست که آموزش مجازی را در کنار حضوری قرار دهیم؛ لذا باید تمهیداتی را فراهم کنیم که تمام امکانات لازم برای آموزش در فضای مجازی از قبیل آزمایشگاه و … در اختیار استاد و دانشجو قرار گیرد.
دکتر آیین محمدی، معاون زیرساخت دانشگاه علوم پزشکی مجازی هم در سخنان خود با اشاره به این که
بعد از پاندمی کووید ۱۹ تقریباً آموزش تمام کشورها مختل شده و تقریباً ۹۰ درصد جامعه دانش‌آموزی و دانشجویی ناگزیر از آموزش‌های غیرحضوری شده‌اند اظهار داشت: نمی‌خواهم در این جلسه مستقیماً وارد بحث دوره‌های علوم پزشکی شوم ولی پیش‌بینی می‌شود که تربیت پزشکان عمومی برای همیشه در دنیا تغییر کند و علت آن هم نقشی است که دانشجوها در انتقال ویروس از بیماران دارند. تمامی تغییرات ناشی از این اپیدمی در آموزش عالی از اینجا ناشی می‌شود که مؤثرترین استراتژی برای کنترل کرونا فاصله فیزیکی است و باعث شده پردیس‌های حضوری دانشگاه‌ها از اواخر سال گذشته تعطیل شوند.
وی تصریح کرد: از بهمن پارسال تا دو، سه ماه بعد از عید تمام دیسیپلین‌ها در دانشگاه‌های دنیا به سمت آموزش مجازی حرکت کردند؛ البته در اغلب کشورهای پیشرفته، دوره‌های آموزش الکترونیکی از سال‌ها پیش از پاندمی کرونا هم به سرعت در حال توسعه بود مثلاً تا سال ۲۰۱۰ بیش از ۳۰ درصد دانشگاه‌های آمریکا حداقل یک رشته را مجازی ارائه می‌کردند.
دکتر محمدی با اشاره به سیر صعودی توسعه آموزش‌های مجازی در دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران پس از کرونا گفت: دست اندرکاران آموزش عالی با بررسی‌هایی که چه در جهان اول و چه در کشورهای در حال توسعه انجام شده به این نتیجه رسیده‌اند که به دلیل محدودیت‌ امکانات، باید بیشتر روی کلاس‌های غیرهمزمان تمرکز کنند.
وی با بیان این که در برنامه‌ریزی دوره‌های آموزش الکترونیکی باید محتوای مناسب برای ارائه دروس در فضای مجازی طراحی شود و این طور نیست که همان محتوایی که در کلاس‌های حضوری ارائه می‌شود در محیط مجازی ارائه کنیم.
دکتر محمدی با اشاره به روش‌های مختلف سنجش در آموزش مجازی مثل گروه‌های مباحثه، نوشتن مقاله (تحقیق در موضوعی خاص)، انجام تکالیف کتبی و شفاهی و برگزاری کوییز و تست گفت: در بسیاری از موارد تلفیقی از دو یا چند روش ذکر شده برای سنجش دانشجویان استفاده می‌شود بطوری که در سه چهارم دوره‌های مجازی از گروه‌های مباحثه و در نیمی از آن‌ها از تست‌ها و کوییزها برای ارزشیابی استفاده می‌کنند. همچنین، کوییز و تست در بیش از ۸۰ درصد دوره ها و تکالیف و خودارزشیابی ها در ۶۳ درصد دوره ها بکار رفته‌اند.
وی در ادامه سه چالش مهم سنجش در فضای مجازی را تأثیرات منفی فاصله استاد و دانشجویان و نبود تعامل چهره به چهره بر ارزشیابی، عدم تطابق برخی دانشجویان با فناوری‌ها و تکنیک‌های ارتباطی و بار کاری که به اساتید وارد می‌شود عنوان کرد و گفت: مشکل در دسترسی به کامپیوتر و اینترنت، بی‌تجربگی برخی دانشجویان و استادان، مشکلات نمره دهی به آزمون‌ها خصوصاً آزمون‌های شفاهی و مشکل تشخیص دقیق سهم هر دانشجو در کارهای گروهی از دیگر مشکلات سنجش و ارزشیابی دانشجویان در فضای مجازی است.
وی در ادامه با بیان این که در طراحی آزمون‌ها باید هدف آزمون، موضوع آزمون، چگونگی اجرا و محل انجام آزمون را مدنظر قرار داد، گفت: در آزمون‌ها، توانمندی دانشجو در سه سطح دانش و نگرش و مهارت عملکردی و توانمندی‌های شخصی را ارزشیابی می‌کنیم که در محیط مجازی به بهترین وجه می‌توانیم دو سطح اول را بررسی کنیم ولی عملکرد در محیط واقعی در محیط مجازی قابل سنجش نیست.
هدف آزمون‌ها هم متفاوت است؛ مثلاً، گاهی آزمون برای یادگیری (ریختن طرح درس) انجام می‌شود، گاه
ارزشیابی‌هایی است که خود به منزله یادگیری است (ارزشیابی‌های تکمیلی حین دوره که به یادگیری دانشجو کمک می‌کند) و گاه، هدف از ارزشیابی، سنجش میزان یادگیری است. در فضای مجازی، ارزشیابی برای یادگیری و ارزشیابی تکمیلی نیازی به احراز هویت ندارد و چالش اصلی در دسته دوم ارزشیابی‌هاست که هدفش سنجی میزان یادگیری دانشجو است.
وی با اشاره به تفاوت دمین ارزشیابی‌ها که می‌تواند شناختی، روانی- حرکتی یا عاطفی باشد گفت: ارزشیابی با هر هدف و منظور و روشی باید پایا، روا باشد، قابل پذیرش، قابل اجرا و هزینه اثربخش باشد.
در ادامه دکتر شعبانی‌نیا با بیان این که دانشگاه‌های بزرگ دنیا مثل ام آی تی، هاروارد و استنفورد علاقمندند هر چه زودتر سیستم آموزش حضوری‌شان فعال شود اظهار داشت: علت این مسئله، این است که قرار نیست با توسعه آموزش الکترونیکی، سیستم حضوری را تعطیل کنیم؛ بلکه می‌خواهیم، آموزش الکترونیکی، امکاناتی را به آموزش حضوری اضافه کرده و زمینه استفاده کسانی که امکان حضور فیزیکی در دانشگاه را ندارند فراهم کند.
وی با بیان این که دانشگاه‌ها در ترم گذشته کاملاً سلیقه‌ای و متنوع عمل کردند، اظهار داشت: بر این اساس نمی‌توانم به صراحت بگویم در ترم گذشته نتایج خوبی گرفته‌ایم یا نه.